چکیده:
بر خلاف آیات متشابه، در مورد احادیثی که از متنی متشابه برخوردارند، پژوهشی صورت نگرفته است. منظور، احادیثی است که، اگر چه مفاد و مدلول ظاهری اش آشکار است، ولی مراد و مقصود معصوم علیهم السّلام از آن روشن نباشد. این گونه احادیث، چنانچه از سندی معتبر برخوردار باشند و مدلول آن ها در تنافی آشکار با عقل نباشد، بر حدیث یا آیه محکم یعنی آیه و حدیثی که مدلول و مراد از آن ها روشن باشد، عرضه و با تکیه بر آن ها تبیین میگردند و اگر درباره آن ها، به آیه یا حدیثی محکم دست نیافتیم، لازم است آن ها را مسکوت بگذاریم و در موردشان اظهارنظر نکنیم.
Contrary to the ambiguous verses، the ambiguous hadiths، that have similar texts، have not been researched on. What is meant is any type of hadiths about which، despite their apparent content and referent، the intention of the Infallible (A.S.) is not evident.
These hadiths، in case enjoying valid sanad and their referent not being in open contradiction with intellect، are presented to the unequivocal hadith or verse، namely the hadith and verse whose referent and intention of them are evident، and explained accordingly. If، however، we do not find an unequivocal verse or hadith about them، we need to leave them undecided and do not comment on them.
خلاصه ماشینی:
ضرورت پرداختن به این موضوع، یکی بدان جهت است که بر خلاف محکم و متشابه قرآن که پژوهشهای درخور توجهی در مورد آن به عمل آمده و کتابهایی دربارۀ آن نگاشته شده است (از جمله متشابه القرآن سید مرتضی، ابن شهر آشوب مازندرانی و محمد بن هارون) تا جایی که نگارنده میداند دربارۀ حدیث متشابه، هیچ کتاب و مقالهای به رشتۀ نگارش درنیامده و هیچیک از پژوهشگران، به طور مستقل به آن نپرداخته است.
میبینیم که این حدیث از جهت مدلول لغوی و مفاد ظاهری و به تعبیر ما «مراد استعمالی»، خالی از هرگونه اشکال و ابهام است؛ چرا که هر یک از اجزای آن در معنای موضوع له خود استعمال شده است و تنها چیزی که در مورد آن مبهم و محل اختلاف به نظر میرسد، مراد و مقصود جدی متکلم از آن است.
برای نمونه برخی، مقصود از «اسم» در عبارت «إن الله تبارک و تعالی خلق اسما» را «الله» دانستهاند ولی از نگاه بعضی دیگر مقصود از آن، اسمی است که بر همۀ صفات ذات دلالت کند (مازندرانی، بیتا: 3، 283)، که البته همانطور که پیداست، بین این دو قول، تفاوت جوهری به چشم نمیخورد، زیرا اسم دلالتکنندۀ بر همۀ صفات ذات، چیزی جز لفظ «الله» نیست.
با نگاهی گذرا به مضمون حدیث روشن میشود، متشابه بودن حدیث، بیشتر از دو جهت است: یکی در نسبت دادن هبوط به خداوند «إن الله تبارک و تعالی هبط إلی الأرض» چرا که این تعبیر، متناسب با خداوند متعال و صفات او نیست و دیگر در بیرون آوردن ذریۀ آدم از پشت او و انتشار مورچهگونۀ آنان در وادی روحا.