چکیده:
در دوره قاجار اقتصاد ایران رو به ضعف نهاده بود؛ تجارت راکد و کشاورزی دچار بحران شده بود. امیرکبیر، صدراعظم ایران در دوره ناصرالدین شاه، با مشاهده این ضعف اقدامات چندی در راستای بهبود وضعیت اقتصادی کشور انجام داد. راهی که وی برای رهایی از مشکلات اقتصادی در نظر گرفته بود؛ تقویت اقتصاد داخلی بود. در همین راستا تنظیم امور مالی، بهبود کشاورزی، بازرگانی و همچنین صنعت کشور مورد توجّه وی قرار گرفت. هدف اصلی وی از این اقدامات، پیشرفت اقتصاد با تکیه بر ایحاد صنایع جدید و حمایت از تولیدات داخلی و بومی در ایران بود. این اقدام با انتقال علم و تکنولوژی جدید به داخل کشور و اعمال محدودیت بر استعمال کالاهای خارجی همراه بود. این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای و با بهره گیری از منابع تاریخی این دوره درصدد پاسخگویی به این سوال است که امیرکبیر در راستای بهبود اقتصاد کشور چه اقداماتی را سرلوحه برنامه اقتصادی دوره 3 ساله صدارت عظمای خود قرار داد. به طور کلی باید گفت هرچند اصلاحات امیرکبیر به دلیل دوره کوتاه صدارتش ناتمام ماند؛ اما در واقع وی با ایجاد توسعه کشاورزی و حمایت از تولیدات داخلی و صنایع بومی توانست برنامه اقتصادی موفقی در کشور اجرا کند. وی گام های مهمی در زمینه تقویت اقتصاد داخلی ایران برداشت. برنامه های اقتصادی وی مورد تقلید برخی ازدولتمردان دوره های بعدی نیز قرار گرفت.
خلاصه ماشینی:
ضعف دولت قاجار، قرارداهای تحمیلی غربیان به ایران وهمچنین نفوذ اروپاییان در بدنه اقتصادی کشور به بهانه آزادی تجارت و سیاست درهای باز موجب ایجاد مشکلاتی در حوزه اقتصادی کشور در این دوره شد؛ صنایع داخلی از بین رفته و کشاورزی نیز تجاری شده بود؛ به همین دلیل برخی دولتمردان برای رهایی از این وضعیت ، توجه به تولیدات داخلی و بومی و ایجاد صنایع جدید در داخل کشور را به عنوان بهترین راهکار جهت بهبود وضعیت اقتصادی کشور مطرح کردند.
تأکید امیرکبیر در ایجاد روحیه و انگیزه و تلاش همگانی در نوآوری در زمینه های مختلف اقتصادی و به خصوص در زمینه صنعتی در تأکید امیرکبیر در بهره گیری از اجناس ایرانی به جای اجناس خارجی در این روزنامه منعکس است (روزنامه وقایع اتفاقیه ، نمره دوم ،١١ ربیع الثانی ١٢٦٧ هـق : ٣).
تشویق و حمایت دولت در زمینه های اقتصادی در این دوره موجب ایجاد فعالیت های جدید و ابتکارات فردی در داخل کشور شد (روزنامه وقایع اتفاقیه ، شماره ٢٨، پنجشنبه ١٦ شوال المکرم سال ١٢٦٧: ٤).
مستوفی نیز در کتاب خود به کارخانه شکرسازی مازندران اشاره کرده است (مستوفی، ٨٦/١٣٧٦:١) همچنین کارخانه های چینی سازی نیز در این دوره ساخته شد (هدایت ،١٣٨٠: ٤٦٦/١٠) از جمله صنایعی که در زمان صدرات امیرکبیر به آن توجه خاصی ٩١ شد صنعت ساخت تسلیجات نظامی بود.
روزنامه وقایع اتفاقیه در گزارشی درخصوص تجارت ایران و عثمانی در این دوره به گسترش نفوذ تجار ایرانی در عثمانی و سود فراوان حاصله اشاره میکند (روزنامه وقایع اتفاقیه ، شماره ٣٠، پنجشنبه سلخ شهر شوال المکرم مطابق سال تنگوزئیل ٣:١٢٦٧).