چکیده:
مطالعه چیستی فرهنگ اخلاقی جاهلیت و واکاوی ابعاد گونهگون آن یکی از موضوعات قابل بررسی و زمینهساز شناخت بهتر آموزههای قرآن و حدیث است. نظام اخلاقی برآمده از عقیده و تفکر جاهلیت، در نهج البلاغه بازتاب یافته و مواضع امام علیه السّلام در برابر دین و عقیده و اخلاق جاهلی از مجموعه فرمایشهایشان کاملا آشکار است. در این پژوهش فقط فرهنگ اخلاقی جاهلیت از منظر امام مورد بررسی قرار میگیرد؛ نگارندگان میکوشند مواجهه امام علی علیه السّلام با آن فرهنگ را به سه روش توصیفی، ارزش داورانه و انکاری تحلیل کنند. بدینسان این پژوهش به این دستاورد رسیده که امام در نهج البلاغه به نفی و انکار کامل اخلاق جاهلی پرداخته است و هیچ بعدی از ابعاد اخلاق جاهلی را مورد تایید قرار ندادهاند. این دیدگاه بهویژه در مقایسه با تحلیل دیگر نویسندگانی همچون ایزوتسو ـ که در باب جاهلیت پژوهشهایی داشته ـ متمایز است؛ چرا که آنان در شرح مفاهیم اخلاقی جاهلی و با ذکر صفاتی مثل سخاوت و شجاعت جاهلی گاهی خواستهاند آنها را بهعنوان نقاط برجسته اخلاقی آن عصر ـ در میان انواع ویژگیهای منفی اخلاقی ـ برجسته سازند، اما در نهج البلاغه و از زاویه نگاه امام صفات مذکور نیز، در خدمت غرور و اهداف شخصی قبیلهگرایانه بهعنوان مصداق بارز اخلاق منفی جاهلانه توصیف شده است.
Studying the nature and various aspects of ethical culture of jaheliyah is a necessary ground for the Quran and Hadith to be understood better. Ethical system of jaheliyah has been reflected in Nahj al-Balaghah and Imam Ali`s positions against jaheli religion, belief and ethics is fully clear. In this paper Imam`s view on jaheli ethical culture has been brought into consideration; in the paper, description, valuably measuring and rejection of jaheli ethical culture. So the study has concluded that Imam has rejected jaheli ethics completely. What viewed in the paper differs from views of those scholars like Izutsu. Since they, referring to some ethical cases like benevolence and bravery, have partly sanctioned the culture. While for Imam, such qualities lack ethical value and originate from tribe prides.