چکیده:
موضوع دولت رانتی و وابستگی اقتصاد به منابع طبیعی یکی از دغدغههای بزرگ کشورهایی است که با این پدیده مواجهاند. ایران نیز یکی از این کشورهاست و تاکنون مقالات بسیاری در زمینه ﺗﺄثیرات دولت رانتی نگاشته شده است؛ ولی کمتر تلاشی برای تلفیق آثار پراکنده و مفهومسازی نظری دراینباره با تکیه بر ﺗﺄثیرات آن بر اقتصاد شهری صورت گرفته است. در مقاله پیش رو ابتدا با استفاده از کلیدواژههای «رانت»، «نفت» و «دولت رانتی» مقالات فارسی مرتبط با این پدیده انتخاب شدند و پس از غربال اولیه، مقالاتی برگزیده شدند که به ﺗﺄثیرات دولت رانتی در حوزههای مختلف توجه بیشتری داشتند؛ سپس با استفاده از نرمافزار Atlas.ti 6.0، مراحل نظریه زمینهای از کدگذاری باز، به روش سطربهسطر، تا کدگذاری گزینشی دربارﮤ آنها صورت گرفت. نظریه زمینهای در ابتدا منتج به سه نظریه در تبیین ﺗﺄثیرات دولت رانتی شد: 1. دولت رانتی شکلگیری (افزایش) ذهنیت کوتاهمدت و تابع منفعت شخصی در افراد را باعث میشود؛ 2. دولت رانتی تضعیف فرایند دولتملتسازی را موجب میشود؛ 3. دولت رانتی افزایش نابازارسویی اقتصادی را موجب میشود. سپس از تلفیق سه نظریه مذکور، نظریه فراپوش نهایی حاصل شد: «دولت رانتی موجب شکلگیری/افزایش نهادهای مخرب توسعه پایدار میشود». در پایان، براساس سه مفهوم نظری حاصلشده، دربارﮤ ﺗﺄثیرات دولت رانتی بر اقتصاد شهری مباحثی مطرح میشوند.
The formation of Rentier states and dependency of national economy on natural resources is one of the greatest concerns of countries facing this phenomenon. Because Iran is one of these countries, many articles have been written about the effects of rentier states, but little endeavor has been made to combine these effects and theoretically conceptualize them. In this paper, at first, the Persian articles were chosen by keywords "rent", "oil" & "rentier state". After primary screening of articles by subjects, the articles for the purpose of this research were selected according to four criteria. Then, grounded theory procedures were applied on them- from open coding (line by line coding) to selective coding using Atlas.ti 6.0 Software. At the first step, grounded theory analysis resulted to three theories for explaining rentier state's effects, namely: 1) Rentier state leads to formation/increment of short-term mentality and self-benefit-orientation in people; 2) Rentier state weakens nation-state formation process; 3) Rentier state increases economic non-market orientation. At last, by combining these three theories, the final overarching theoretical conceptualization of the effects of rentier state indicates that: rentier state leads to formation/increasing of anti-sustainable development institutions. Finally, the effects of rentier state on urban economy were discussed based on the resulting theories.
خلاصه ماشینی:
در میان مقالههای انگلیسیزبان، برخی از موضوعاتی که ارتباط آنها با دولت رانتی تحلیل شده است عبارتند از: فساد و اقتدارگرایی (باسدائو و لای،[4] 2009)، بقای حکومتهای مطلقه (اولفلدر،[5] 2007)، سطح پایین دموکراسی (راس،[6] 2001؛ آسلاکسن،[7] 2010؛ ینسن و ونچکان،[8] 2004)، خشونت و جنگ داخلی (راس، 2004؛ کولیر و هوفلر،[9] 2004؛ آرزکی و گیلفیسن،[10] 2011)، کاهش پاسخگویی و مسئولیتپذیری دولت (اومگبا[11] 2009؛ احمدف،[12] 2013)، کاهش رشد یا توسعه اقتصادی (مهدوی، 1970؛ آوتی،[13] 1994)، کاهش سرمایه انسانی (مینیس،[14] 2006)، افزایش ذهنیت رانتی و تضعیف فرهنگ کار (ببلاوی و لوسیانی، 1987).
این در حالی است که مطالعه پژوهشهای انجامشده در حوزﮤ ایران، نشان میدهد بیشتر مواقع دربارﮤ ﺗﺄثیرات دولت رانتی در کشور نظرهای مشابهی وجود دارد؛ همچنین در کشوری مثل نروژ، فراوانی منابع طبیعی بهعلت کیفیت نهادی مطلوب آن کشور موجب توسعه بیشتر آن شده است (گیلفیسن، 2001) و ممکن نیست بهخوبی بازنمای وضعیت ایران باشد.
[1]Rentier State [2]Beblawi & Luciani [3]Mahdavy [4]Basedau & Lai [5]Ulfelder [6] Ross [7] Aslaksen [8]Jensen & Wantchekon [9]Collier & Hoeffler [10]Arezki & Gylfason [11]Omgba [12] Ahmadov [13] Auty [14]Minnis [15]Grounded Theory [16]Autocracy [17] Herb [18] Liou & Musgrave [19]Resource-Curse [20]Fearon & Laitin [21]Huntington [22]No Representation without Taxation [23]Schwarz [24]Grounded Theory [25]Strauss & Corbin [26] Powell, 1999 [27]Losch [28]Liou & Musgrave [29]context [30]Structuration Theory [31] Healey [32]Weber [33]Durkheim [34]George Herbert Meade [35]Alfred Schutz [36]Practical Consciousness [37]Logical Consciousness [38]Discursive Consciousness [39] homo economicus [40] free-riding [41] Wolf [42] North [43]Giovannini & Linster مراجع ابریشمی، حمید؛ مهرآرا، محسن و زمانزاده نصرآبادی، حمید (1388)، رابطه تکانههای نفتی و رشد اقتصادی کشورهای اوپک: آیا این رابطه نامتقارن است؟، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، دوره6، شماره21، تابستان، 112-93.