چکیده:
اﺑﻦ ﯾﻤﯿﻦ ﻓﺮﯾﻮﻣﺪی از ﺷﺎﻋﺮان ﻧﯿﻤﻪ ی دوم ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ و اواﯾﻞ ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ اﺳﺖ ﮐـﻪ در زﻣـﺎن ﺣﻤﻠـﻪ ی ﻣﻐـﻮﻻن و ﻓﺴـﺎد اﺧﻼﻗـﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻫﺠﻮم آﻧﺎن، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻋﺮی اﺧﻼق ﮔﺮا ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت او در ﺑﯿـﺎن ﻧﮑـﺎت اﺧﻼﻗـﯽ و ﻋـﺪم ﺗﻮﺟﻪ او ﺑﻪ اﺧﻼﻗﯿﺎت ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ و او را ﺷﺎﻋﺮی ﻣﯿﺎن ﻣﺮز ﺧـﻮﺑﯽ و ﺑـﺪی ﻧﮕـﻪ ﻣـﯽ دارد، ﺗﻮﺟـﻪ او ﺑـﻪ اﺧﻼﻗﯿـﺎت ﺑـﯿﺶ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﯾﮕﺮ در دﯾﻮان او، ﺑﻪ وﯾﮋه ﻗﻄﻌﺎﺗﺶ، ﻧﻤﻮد دارد. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﭘـﺲ از ﺑﺮرﺳـﯽ ﺷـﻌﺮ اﺧﻼﻗـﯽ، ﺑـﻪ ﭘﺮﺑﺴـﺎﻣﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﮑﺎت اﺧﻼﻗﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﻄﻌﺎت اﺑﻦ ﯾﻤﯿﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎی او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷـﺎﻋﺮی اﺧـﻼق ﮔـﺮا ﮐـﻪ در ﭘـﯽ اﯾﺠـﺎد ﻣﺪﯾﻨـﻪ ای ﻓﺎﺿﻠﻪ و اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ، ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺷﯿﻮه ی ﺑﯿﺎن اﺑﻦ ﯾﻤﯿﻦ در ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﯽ، آﻣﺮاﻧﻪ و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮔﻮﻧـﻪ اﺳـﺖ و ﮔﺎﻫﯽ در ﻣﯿﺎن ﻗﻄﻌﺎت اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻮﯾﺶ، ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎی ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ وارد ﮐﺮده اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله، نگارنده پس از بررسی شعر اخلاقی، به پربسامدترین نکات اخلاقی موجود در قطعات ابنیمین پرداخته و دیدگاههای او را به عنوان شاعری اخلاقگرا که در پی ایجاد مدینهای فاضله و انسجام اجتماع است، بررسی میکند.
قطعه، گویی پارهای از قصیده است و شاید به همین سبب به این نام خوانده میشود و از آن جا که به مسائل و موضوعاتی توجه دارد که در میان مردم رایج است و باید قابل فهم باشد، نیازی به زیبایی و آرایش کلام با صنایع ادبی ندارد؛ تا جایی که قطعههای مشهور فارسی، اغلب زبان و بیانی محاورهای دارند.
قالب قطعه در میان شاعران گذشته، طرفداران زیادی نداشت و اکثر سخنسرایان، به قالب غزل گرایش بیشتری داشتند؛ اما تعدادی از شاعران برای نصایح و اندیشههایی که از لحاظ صورت و معنا گسترده بود، این قالب را بر میگزیدند و شاعران متعهد نیز در زمان انحطاط اخلاق و آداب اجتماعی با استفاده از قالب قطعه، سعی در اصلاح جامعه و پروراندن روحیهی مردم زمانه داشتند.
برای انسانی مانند ابنیمین با وجود اوضاع اجتماعی ناشی از حملهی مغول، عقاید شیعیمذهب و جانی که هم با طبیعت دهقانی و سادگیهای آن آشنا بود و هم با زندگی درباری، معیارهای اخلاقی سفارش شدهی او همان معیارهایی است که هر انسان آزاده و دینداری آنها را تأیید میکرد و میپذیرفت.
آنچه در قطعات ابنیمین نمود بیشتری دارد، موضوعات اخلاقی است؛ موضوعاتی که نشان از عدم رعایت اصول آنها در اجتماع قرن هشتم دارد.