چکیده:
ورود علم جدید به ایران و تأثیرگذاری آن بر فرهنگ و تمدّن و تاریخنگاری ایرانیان، دارای زوایای مختلفی است. نصراله فلسفی به عنوان مورّخ، مدرس، مترجم و روزنامهنگار، یکی از بنیانگذاران تاریخنگاری علمی و انتقالدهندگان دانش جدید به ایران است. چگونگی دیدگاههای تاریخیِ نصراله فلسفی، و جایگاه وی در انتقال تاریخ علمی و دانش جدید به ایران، پرسشی است که مورد واکاوی مستقل قرار نگرفته است. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش کتابخانهای و توصیف و تحلیل روش و بینش تاریخنگارانة فلسفی، جایگاه و تأثیرگذاری او را در تاریخ علمی و دانش جدید بررسی نماید. فلسفی به خاطر داشتن اطلاعات گستردة تاریخی و ادبی و آشنایی به علم جدید غرب، با تلفیق تاریخنویسی سنتی و جدید، در تحولات علمی معاصر ایران تأثیرگذار بود. با این حال در تاریخنویسی تحت تأثیر شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعة ایران، بیشتر با بینش ملیگرایی به نخبهگرایی پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
ایـن نوشـتار عـلاوه بـر فعالیـت فرهنگی و علمی ، در پـی معرفـی روش و بیـنش تـاریخی و جایگـاه فلسـفی بـه عنـوان یـک نویسنده و مورّخ بزرگ و تأثیرگذار در انتقال دانش جدید و تحوّلات تـاریخ نویسـی ایـران است .
ایـن نوشـتار در پـنج محـور بـه بررسـی سـیر فعالّیـت هـای فرهنگی و تاریخی فلسفی پرداخته است : محور اوّل زیست نامه ، آثـار علمـی و فعّالیـت هـای فرهنگی ، و محور دوم چگونگی مواجهۀ فلسفی با مستشرقان در انتقال تاریخ علمی و دانـش جدید به ایران ، و محور سوم بینش تاریخ نگاری ، و در محور چهارم روش تاریخ نویسـی وی مورد بررسی قرار گرفته ، و محور پنجم با نقد مختصری از کتـاب ارزشـمند «زنـدگانی شـاه عباس »، متناسب با روش و بینش علمی نصراله فلسفی مطلب به پایان رسیده است .
بیـنش و روش فلسـفی در تـاریخ را مـی تـوان بـه دو طریـق شناخت : نخست دیدگاه های تاریخی و مبانی علمی تاریخ ، کـه در کتـاب تعلـیم و تربیـت و در مقدمۀ بسیاری از تألیفات و ترجمۀ کتب تاریخی خود آورده ، و دوم با بررسـی سـبک و محتوای تألیفات تاریخی وی ، می توان بینش و شیوة تاریخ نگاری او را به دست آورد.
لذا معتقد اسـت تـاریخ نویسـی بـه ایـن لحـاظ جنبـۀ علمی پیدا کرده است (فلسفی ، ١٣٠٩: مقدمـه تمـدن قـدیم الـف و ب ، فلسـفی ١٣٧١: ١٤).
روش و بینش فلسفی در کتاب زندگانی شاه عباس معـروف تـرین اثـر تـاریخی نصـراله فلسـفی کتـاب «تـاریخ زنـدگانی شـاه عبـاس اول » از شاهکارهای تاریخ نویسی در روزگار ماست (نفیسی ،١٣٤٢: یا، مقدمۀ کتاب چند مقاله ادبـی اثر نصراله فلسفی ).