چکیده:
شناخت ماهیت توافق در تعیین اجل تعهدات قراردادی و براتی به منظور تعیین ضمانتاجرای عدم چنین توافقی و همچنین ضمانتاجراهای عدم اجرای تعهد در اجلِ تعیینشده کمک خواهد نمود. در حقوق ایران چنین توافقی در تعهدات قراردادی اجمالاً در قالب شرط صفت تبیین میشود که ضمانتاجرای عدم چنین توافقی، موجب حالّ محسوبشدنِ تعهد است. همچنین با توجه به قید تلقیشدن یا نشدنِ اجلِ تعیین-شده نسبت به تعهد، به ترتیب ضمانت اجرای منتفیشدنِ تعهد و یا ضمانتاجراهای عدم اجرای قرارداد را به همراه خواهد داشت. در حقوق انگلیس نیز توافق در تعیین اجل، در قالب شرط ضمن عقد تبیین میگردد. ضمانتاجرای عدم چنین توافقی، اجرای تعهد در مدت زمان معقول است. همچنین در صورت عدم اجرای تعهد در اجلِ تعیینشده، با توجه به شرط اصلی یا فرعی قلمداد نمودنِ چنین توافقی، لغو قرارداد و یا مطالبه خسارت را به همراه خواهد داشت. در تعهدات براتی، از آنجا که تعیین اجل، از ارکان شکلگیری اینگونه تعهدات به شمار میآید، ماهیتاً در قالب توافق بر ارکان تبیین میشود. ضمانت اجرای عدم تعیین اجل در نظام حقوقی ایران، بطلان تعهد براتی است و در سایر نظامهای مورد مطالعه (انگلیس، کنوانسیون ژنو و آنسیترال) حالّشدن اینگونه تعهدات است. همچنین عدم اجرای تعهد در زمان تعیینشده موجب استقرار مسئولیت تضامنی امضاءکنندگان سند تجاری مطابق قانون خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
حال سؤالی که مطرح می شود این است که آیا می توان توافق راجع به موعد ایفاء تعهـد را منطبق بر یکی از شروط ضمن عقد تصـریح شـده در قـانون دانسـت ؟ و یـا بایـد آن را در قالب شرطی جداگانه تبیین نمود؟ با توجه به مفهومی که برای شروط سه گانه در نظر گرفته شده است به طور قطع و یقـین نمیتوان چنین توافقی را مصداق شرط نتیجه قـرار داد؛ زیـرا شـرط نتیجـه مربـوط بـه عمـل حقوقی مستقلی است که در خارج به وقوع می پیوندد و جهت جلوگیری از تکرار ایجاب و قبول جداگانه ای ، چنین عملی به محض اشتراط و هم زمان با انشاء عقد اصلی تحقق می یابد.
برخی حقوقدانان معتقدند توافق راجع به زمان اجـرای قـرارداد، از مصـادیق شـرط فعـل است ؛ چون تعریف شرط فعل مذکور در ماده ٢٣٤ قانون مدنی اطلاق دارد و مفاد آن مـی - تواند اقدام به اجرای تعهد اصلی ناشی از قرارداد باشد؛ مانند آن که شرط شود مبیع یا ثمـن در موعد مشخصی تحویل گردد.
(امینی ، ١٣٩٠: ٥٢) بنابراین ، در حقوق انگلیس نیز هماننـد حقـوق ایـران ماهیـت حقـوقی توافـق طـرفین در تعیین اجل ، در قالب شرط ضمن عقد تبیین می گردد، که با توجه اصـلی بـودن و یـا فرعـی - بودن شرط مورد توافق ، به ترتیب اگر توافق راجع بـه زمـان ایفـاء تعهـد رکـن عقـد - و بـه عبارتی ، قید تعهد – باشد، در صورت تخلف از اجرای تعهد در زمان مقرر، ضمانت اجـرای آن ، لغو قرارداد، و در صورتی که به صورت شرط فرعی باشد ضمانت اجرای آن ، الـزام بـه انجام تعهد و مطالبه خسارت است .