چکیده:
روند تأسیس مدارس نوین در ایران که از دورۀ قاجاری آغاز شده بود در دورۀ پهلوی اول ادامه داشت. در این مقطع، رضا شاه به عنوان نقشآفرین اصلی این عرصه، بنا به تفکرات و اقدامات بهظاهر تجددگرایانۀ خویش، به تأسیس مدارس نوین در نقاط مختلف ایران اقدام کرد. باوجود آنکه روند نوسازی مدارس آرام بر اوضاع فرهنگی کردستان اثر میگذاشت، اما کردستان از جملۀ مناطقی است که تحت تأثیر این طیف از افکار تجددگرایانه رضا شاه قرار گرفت و شاهد برپایی نخستین مدارس نوین در جامعۀ خود بود. در این مقاله سعی میشود با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی ابتدا پیشینهای از اماکن آموزشی و وضعیت آنها در کردستان تا قبل از وقوع این تغییر و تحولات نوظهور، ارائه گردد و سپس در ادامه به بررسی مدارس نوین در پرتو شرایط جدید و وضعیت آموزشی آنها در کردستان بین سالهای 1299 تا 1320 پرداخته شود.
This paper studies the establishment of modern schools during 1921-1941 in Kurdistan Province and argues that this brought about a principal cultural change. The objective of the study is to investigate the extent of the progress of this reform in the Kurdistan Province in the first part of the Pahlavi reign. The study aims to treat the role played by Reza Shah's modernisation project in this cultural development، as well as the factors contributing to the late establishment of modern schools in Kurdistan. The analytical-descriptive and qualitative approaches are employed to collect data from library sources، newspapers، articles، documents and archive. The results showes that the establishment of the central government in Iran by Reza Shah and the modern system of administration had a determining role in this process.
خلاصه ماشینی:
البته همان طور که اشاره شد روند شکل گيري اين مدارس در سراسر ايران مختص به حکومت پهلوي نبود، بلکه روندي بطيء داشت و پيش از مشروطه آغاز شده بود، در دورٔە احمد شاه نيز توانست شکلي سازمان يافته بگيرد.
با نظارت ادارٔە معارف ، با توجه به اهميت اين دو مدرسه ، کتاب هايي طبق مصوبۀ وزارت معارف در سال ١٣٠١‐١٣٠٢ تدريس ميشد و نمرات امتحاني فارغ التحصيلان اين مدارس ،به صورت احصائيه ها و اسنادي براي ادارٔە معارف فرستاده ميشد (آرشيو سازمان اسناد ملي ايران ، پروندٔە ٢٩٧‐٢۴۴٧٩، شناسۀ سند ٣٠٩٧۶ نمرٔە ٣٢۵٩).
با تأسيس مدارس نوين ، تقويم معارف نيز براي نشان دادن پيشرفت هاي اين سياست به سرپرستي علي اصغر حکمت ايجاد شد و هر سال احصائيه هايي از اين مدارس توسط اداره معارف و اوقاف تهيه ميشد که در آنها سياهۀ مدارس قديم و جديد و محل آنها و تعداد دانش آموزان هر مقطع را درج ميشد ( آرشيو سازمان اسناد ملي ايران ، ١٣٠٣).
برنامۀ آموزشي در مدارس نوين کردستان (دورٔە پهلوي اول ) درس هايي که تا پيش از آغاز سلطنت پهلوي در مدارس تدريس ميشدند عبارت بودند از: مدارج القرائت ، شمس التصاريف ، حساب اعشاري، دورٔە دوم جغرافي، فرانسه ، سيلابروبه و تاريخ عمومي (آذري شهرضايي، ص ٩٢) اما در دورٔە پهلوي همسان سازي دروس آغاز شد و مواد درسي دورٔە ابتدايي از اين قرار تعيين شدند: ادبيات و دستور، قرآن ، شرعيات ، سياه مشق ، رياضيات و ورزش (آرشيو سازمان اسناد ملي ايران ، ١٣١٠/٣/١۵) و نيز در مواردي نقشه هاي جغرافيايي و علوم طبيعي تدريس ميشد (همان سند).