چکیده:
حفاظت از محیطزیست بهمنزلۀ میراث مشترک بشریت، که نسل امروز و آینده حیاتشان به آن وابسته است، وظیفۀ دولتهاست. حاکمیت دولتها بر منابع طبیعیشان براساس منافع سایر دولتها و ملتها محدود میشود. از یک طرف، وجود منابع مشترک مرزی میان ایران و سایر کشورها و از طرف دیگر، کمبود منابع آبی زمینۀ بروز اختلاف و کشمش را فراهم کرده است. از جمله منابع مشترک میتوان به تالاب هورالعظیم/هورالهویزه اشاره کرد که حیاتش به رودخانههای تأمینکنندۀ آن یعنی رود کرخه و دجله بستگی دارد. ساختوساز سد روی رودهای تأمینکنندۀ آب تالاب هورالعظیم/هورالهویزه آسیب شدیدی به تالاب و اکوسیستم آن وارد کرده است که مسئولیت دولتهای حاشیۀ آن را به دنبال داشته است. فعالیتهایی که در بخش انرژی اعم از انرژیهای تجدیدپذیر یا غیرتجدیدپذیر صورت میگیرند، روی تالابها آثار منفی میگذارند. کشورهای حاشیۀ رودها و تالاب مذکور براساس حقوق بینالملل محیطزیست مسئول محافظت از حیات و اکوسیستم آن، واردنشدن آسیب فرامرزی و همکاری در این زمینهاند. به عبارت دیگر، منابع مشترک، همکاری مشترک دولتها را طلب میکند.
خلاصه ماشینی:
در ايـن ميــان ســاخت وســاز بــي رويــۀ ســد روي رودخانــه هــاي تــأمين کننــدٔە آب تــالاب هورالعظيم /هورالهويزه از سوي دولت هاي حاشيۀ رودخانـه هـاي مـذکور بـه خـشک شـدن اين تالاب ، ازبين رفتن تنوع زيست محيطي و خطر انقـراض گونـه هـاي گيـاهي و جـانوري منجر شد.
دولت ها براساس اصول حقوق بين الملـل محـيط زيـست که ريشه در حقوق بـين الملـل عرفـي دارد، همچنـين معاهـدات چندجانبـه کـه عـضو آن هستند و موافقت نامه هاي دوجانبه ، بـه همکـاري و حفاظـت از ايـن تـالاب هـا ملتـزم انـد.
ايـن اصـل در قـضيۀ کانـال کورفو با اين بيان تأکيد شد که يک دولت بايد از تمـام اقـداماتي کـه در سـرزمينش يـا در مناطق تحت صلاحيتش که به آسيب بـه محـيط زيـست سـاير دولـت هـا منجـر مـي شـود، خودداري کند (٢٢ :١٩٤٩ ,Corfu Channel).
در حالي که دولت را نمي توان بـراي تأثيرات غير قابل پيش بيني مسئول دانست ، اين امر حاکي از آن اسـت کـه اتخـاذ اقـدامات مقتضي به اوضاع و احوال بستگي دارد، هنگامي که دولت بتواند يا بايد خـسارات احتمـالي را پـيش بينـي کنـد» ( Draft articles on the law of the non-navigational uses of international watercourses and commentaries thereto and resolution on ١٩٩٤:١٠٣ ,Tran’s boundary confined groundwater).
لذا ديوان دولت هاي مربوطه را ملزم مي دارد تا بررسي کنند که آيا ايـن اقـدام ، خطـر ورود آسيب فرامرزي قابل ملاحظه اي دارد؟ آيا مي توان همانند ساير اصول حقوق بين الملل محيط زيست به عرفي بودن اين تعهد نيز قائل بود؟ ٩.