چکیده:
طبق رویکرد قرآن کریم، حیات انسانی آمیخته با آزمون است و تعالی و تکامل انسانی رابطهای متقابل با آن دارد. پیامبران اُسوههای عینی ابتلاءهای الهی بودند و گزارش ابتلاء ایشان در قرآن با گزینشی هوشمندانه انجام شدهاست. برابر فرضیة این پژوهش، پدیداری ابتلای پیامبران رابطهای متقابل با شرایط فردی و اجتماعی آنان دارد. بنابراین، آزمون پیامبران متناسب با گفتمان جامعة روزگار آنان بودهاست و شناخت این گفتمان در تفسیر این ابتلاءها امری ضروری است. از این رو، تحلیل شرایط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعة زیستی پیامبران، در تشخیص زمینههای اجتماعی ابتلاء ایشان کارآمد است و به دنبال آن، تصویری دقیقتر از چرایی، چگونگی و توجیه تنوع گونههای ابتلاء آنان در اختیار ما قرار میدهد. مسئلة اصلی این پژوهش، تحلیل زمینههای اجتماعی مؤثر در پدیداری ابتلاءهای قرآنی حضرت ابراهیم(ع) به منزلة اُسوة عینی فرازمندی در آزمونهای الهی است. بدین منظور، پس از تبیین چیستی ابتلاء و مؤلفههای آن، با بررسی فضای حاکم بر جامعة عهد ابراهیم(ع)، زمینههای پدیداری ابتلاءهای وی را ذیل نهادهای اجتماعی مرتبط با آن تبیین میکند. این پژوهش، پیوند میان گونة ابتلاء و شرایط اجتماعی عصر ابراهیم(ع) را نشان میدهد و نسبتسنجی ویژگیهای عصر پیامبران با ابتلاء ایشان را روشی برای تحلیل ابتلاء اجتماعی پیامبران در قرآن میداند.
خلاصه ماشینی:
سنت ابتلاء، نهاد اجتماعی، ابراهیم(ع)، قوم ابراهیم(ع)، زمینة اجتماعی، تفسیر موضوعی مقدمه اهتمام قرآن بر بیان سرگذشت پیامبران و اقوام ایشان، تبیین شیوة تعامل آنها و یادآوری آزمونهای مسیر تبلیغ، نشان از اهمیت روابط اجتماعی در سیر تکامل بشری دارد.
پژوهش حاضر به هدف پر کردن این خلأ در امتداد منابع یاد شده، با روش تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی شاخصههای اجتماعی قوم ابراهیم(ع) رویآورده، مختصات دینی، تربیتی ـ اخلاقی، اقتصادی و سیاسی آن را از ورای آیات قرآن، گفتار مفسران فریقین، مورخان و کتب قصصالأنبیاء و جوامع روایی گردآوری نمودهاست و با تناسب نمایی میان علت اجتماعی و نوع ابتلاء، به تحلیل زمینة اجتماعی ابتلاء ابراهیم(ع) پرداختهاست.
بر این اساس، منظور از زمینة اجتماعی ابتلاء، اقتضای خاص جامعه، اعم از شرایط فرهنگی، اعتقادی، سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی است (فضای حاکم بر جامعه) که به طور مستقیم بر پیدایش و نوع ابتلاء فرد سایه میافکند و بر شدت و پیامد آن نیز تأثیر میگذارد.
از این رو، گونة ابتلای ابراهیم(ع) را میتوان متأثر از آیین دینی ربوبیت خورشید دانست که مؤیدی بر نقش نهاد دینی در شکلگیری ابتلای افراد جامعه است.
ک؛ سیفاللهی، 1373: 131)، بررسی میشود و زمینهسازی آن در ابتلای ابراهیم(ع)، تأثیر این نهاد در ابتلای آحاد یک جامعه را آشکار میسازد.
در این بخش، با بررسی ساختار حکومتی قوم ابراهیم(ع) و تأثیر آن بر ابتلائهای ابراهیم(ع)، نقش نهاد سیاسیـ حکومتی در پدیداری و گونة ابتلای افراد جامعه نشان داده میشود.
از این رو، اقتدار حکومت نمرود در پدیداری ابتلای ابراهیم(ع) مؤثر بود و رابطة نهاد سیاسیـ حکومتی در ابتلای افراد آن جامعه را گوشزد میکند.