چکیده:
این مقاله درصدد جستجوی علل شکل گیری آرایی است که در منطق به نام مشهوره شناخته می شوند. مشهورات از دیدگاه فارابی به عنوان فیلسوف مدنی جهان اسلام و ابن سینا به عنوان یکی از بزرگ ترین وارثان حکمت مشاء بررسی خواهد شد. در آثار فارابی، هیچ گونه تصریحی در باب عوامل مشهورات نشده است؛ لیکن از حاصل تامل در اقسام و آثار مشهورات و اصناف علم مدنی وی می توان به عوامل شکل گیری مشهورات پی برد. ابن سینا برخلاف فارابی به صورت منسجم به عوامل مشهورات پرداخته و در مهم ترین آن ها با فحوای کلام فارابی هم رای است. در مجموع می توان گفت که هدف مبحث مشهورات فارابی در راستای منشاء شکل گیری این آراء (هدف اجتماعات) وصول به سعادت حقیقی است و در ابن سینا مشهورات به عنوان عامل موثر در راستای تغییرات مثبت اجتماعات اخذ می شود. سرانجام فارابی و ابن سینا تحقیق و تفصیل در حوزه حکمت عملی و فلسفه سیاسی را بر عهده مکتب داران و وارثان علمی خود نهاده اند.
This article seeks to explore the factors involved in the development of propositions referred to in logic as conventional propositions. It will examine conventional propositions from Farabi and Ibn Sina's points of view. In Farabi's works، we don't see any direct and clear reference to conventional propositions. However، by reflecting upon his works we can understand how conventional propositions are formed. Unlike Farabi، Ibn Sina has coherently dealt with the factors involved in formation of conventional propositions and in some of the most important ones، he shares Farabi's views implied in his works in this regard. On the whole، it can be said that the main objective for Farabi's discussion about the formation of such propositions is to reach true happiness. In Ibn Sina's works، conventional propositions are taken to bring about positive changes in communities. Finally، Farabi and Ibn Sina have suggested that the inheritors of their knowledge take care of inquiries about the practical wisdom and political philosophy.
خلاصه ماشینی:
"فارابی در آثار خود «رأی» را به عنوان مفهوم «کالجنس» مشهورات میآورد و رأی را اعم از یقین و ظن فرض میکند؛ در واقع وی یقین و ظن را به منزلة دو نوع تحت جنس واحد رأی قرار داده است (همان، 456-457) و در بیان رأی ظنی، آن را به اعتقادی که در زمانی برای شخص حاصل است؛ ولی امکان زوال آن در آینده میرود تعریف کرده است و از جمله ویژگیهای آن را امکان زوال اعتقاد به آن از از آنجا که مقام فکر و نظر، مقدم بر عمل است (ابنسینا، 1978: 112)، انجام افعال، مسبوق به پذیرش نظریات و آرایی در مقام نظر خواهد بود.
این سبب در اکثر آثار از اولین عوامل ذکر شده است و دارای دو ویژگی گسترة وسیع میان جوامع و در برخی مواضع سبب اختلاف میان جوامع است؛ زیرا بنا بر نظر فارابی مردم جوامع مختلف در اخلاق و عادات و زبان با یکدیگر متفاوت هستند (فارابی، 1996ب: 74-75)؛ و بر این اساس قوانینی که بر طبق مصلحت عامه برای آنها وضع میشود، متفاوت از جوامع دیگر است.
8- وجوه مشترک عوامل مشهورات قابل ادراک بودن مشهورات برای عموم مردم شرط لازم آرای مشهوره محسوب میشود؛ زیرا فهم این آراء باید در مقام تصور و تصدیق آسان باشد تا عموم مردم قادر به ادراک آرای ابنسینا قوای نفس ناطقه را به دو قوة عالمه و عامله تقسیم میکند (ابنسینا، 1404الف: 2/184؛ 1363: 96) و در رساله نفس بیان میکند قوة عالمه را عقل نظری و قوة عامله را عقل عملی مینامند (همان، 1383: 24)."