چکیده:
زمینه و هدف: «اکولوژی اطلاعاتی» به تاثیر محیط بر عناصر اطلاعاتی یا تاثیر عناصر اطلاعاتی بر محیط و تعامل میان عناصر اطلاعاتی در بستر و محیط اشاره می کند. در این پژوهش از این اصطلاح به عنوان فعل وانفعال ها (واکنش) مقوله های موضوعی استفاده شده است. بنابراین، در شناسایی اکولوژی اطلاعاتی، فعل وانفعال ها مقوله های موضوعی علم اطلاعات و دانش شناسی با مقوله های موضوعی دیگر، فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال های 1380-1390 به تفکیک مجله های علم اطلاعات و دانش شناسی، شناسایی شده است.
روش شناسی: روش پژوهش تحلیل محتوای کمی است که به شناسایی مقوله های موضوعی 2510 مقاله در 9 مجله علم اطلاعات و دانش شناسی نمایه شده در پایگاه ISC پرداخته شد. ابزار گردآوری داده ها «طرح طبقه بندی مقوله های موضوعی علم اطلاعات و دانش شناسی بود که به وسیله پنل دلفی در دو مرحله تایید شد. روش آماری تجزیه وتجلیل داده ها برای پاسخ به سوال های پژوهش، فراوانی و درصد فراوانی و مشخص شدن تفاوت ها، از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA) استفاده شده است.
یافته ها: نتایج حاصل از داده ها نشان داد تمامی مقوله های موضوعی علم اطلاعات و دانش شناسی با مقوله های موضوعی دیگر فعل وانفعال داشته اند و فعل وانفعال مقوله های موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است. در مقابل، فعل وانفعال مقوله های موضوعی دیگر در حوزه های مختلف علوم، سهم کمتری را دربرگرفته است. همچنین نتایج دیگر تحقیق حاکی از مقایسه فعل وانفعال های مقوله های موضوعی در فناوری اطلاعات و ارتباطات به تفکیک مجله ها نشان داد فعل وانفعال مقوله های موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات در مجله های «کتابداری و اطلاع رسانی آستان قدس رضوی»، «پژوهش نامه مدیریت و پردازش اطلاعات»، «تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی _ دانشگاه تهران»، «تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه عمومی» و «اطلاع شناسی» در دوره زمانی دوم (1385-1390) بیشتر از دوره زمانی اول (1380-1384) است و در مجله «مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب)» در دو دوره زمانی، فعل وانفعال مقوله های موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات به طور یکسان وجود دارد و تفاوتی بین دو دوره زمانی وجود نداشت. همچنین داده ها نشان داد مجله های «دانش شناسی»، «پژوهش نامه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد» و «مطالعات کتابداری و علم اطلاعات» در دوره دوم زمانی متاثر از فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند. بنابراین، نتایج نشان دهنده اکولوژی اطلاعات مقوله های موضوعی علم اطلاعات و دانش شناسی است که تحت تاثیر محیط (بوم) خود هستند و در جهت تکامل و تداوم در محیط زیستی خود در تعامل با محیط و مسائل مختلف مرتبط، به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند.
خلاصه ماشینی:
اکولوژی اطلاعاتی مقولههای موضوعی مجلههای علم اطلاعات و دانششناسی عاطفه زارعی<FootNote No="98" Text=" دکترای علوم کتابداری و اطلاعرسانی، عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان Atefehzarei@gmail.
همچنین نتایج دیگر تحقیق حاکی از مقایسه فعلوانفعالهای مقولههای موضوعی در فناوری اطلاعات و ارتباطات به تفکیک مجلهها نشان داد فعلوانفعال مقولههای موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات در مجلههای «کتابداری و اطلاعرسانی آستان قدس رضوی»، «پژوهشنامه مدیریت و پردازش اطلاعات»، «تحقیقات کتابداری و اطلاعرسانی دانشگاهی _ دانشگاه تهران»، «تحقیقات اطلاعرسانی و کتابخانه عمومی» و «اطلاعشناسی» در دوره زمانی دوم (1385-1390) بیشتر از دوره زمانی اول (1380-1384) است و در مجله «مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب)» در دو دورۀ زمانی، فعلوانفعال مقولههای موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات بهطور یکسان وجود دارد و تفاوتی بین دو دوره زمانی وجود نداشت.
اکولوژی زیستی نیز چیزی جز رابطۀ متقابل عناصر با محیط و یا از طریق آن، رابطه میان خود عناصر نیست که در حوزه علم اطلاعات به «اکولوژی اطلاعات» معروف است و اغلب استعارهای است که فضای اطلاعاتی یک اکوسیستم را بررسی میکند (ناردی و اودی<FootNote No="100" Text=" Nardi &amp;amp; O’Day"/>، 1999).
با توجه به اینکه توصیفگرهای مرتبط با عنوان، چکیده و توصیفگرهای مقالات در مجلههای علمیپژوهشی علم اطلاعات و دانششناسی (کتابداری و اطلاعرسانی) بهعنوان واحد ثبت در نظر گرفته شدند و مقولههای موضوعی اصلی و فرعی شناسایی شد، در این تحقیق برای گردآوری دادهها از سیاههای استفاده شده است که مقولههای موضوعی علم اطلاعات و دانششناسی توسط خبرگان حرفه و با استفاده از پنلدلفی در دو مرحله تأیید گردید.
در این پژوهش، نتایج نشان داد نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در علم اطلاعات و دانششناسی بسیار پررنگتر از سایر مقولههای موضوعی است.