چکیده:
یکی از حوزه های مهم نمود روابط بینامتنی در ادبیات فارسی، تاثیرپذیری ازقصص گوناگونی است که پیرامون زندگی انبیای الهی در متون تفسیری اسلامی ذکر شده، و به شکل مضامین گوناگون ادبی در شعر شاعران نمود یافته است. بسیاری از تلمیحات داستانی وتفسیری به مرور زمان توسط شارحان- سنتی و جدید- از دل متون ادبی استخراج و بررسی شده است، اما برخی از این تلمیحات همچنان مغفول باقی مانده است. این پژوهش می کوشد با واکاوی یکی از روایت گونه های تفسیری پر تکرار درشعر فارسی، به بررسی رابطه عنقا و سلیمان بپردازد و از این رهگذر یکی از تلمیحاتی را که شارحان شعر فارسی بدان توجهی نشان نداده اند تبیین و تحلیل نماید. علاوه بر تبیین روایت معروف عنقا و سلیمان بر اساس متون کهن فارسی و عربی، پاره ای از مضامین جانبی این روایت نیز که نمودهای گوناگونی در ادب فارسی داشته، مورد بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
کهن نامۀ ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال هشتم ، شمارۀ سوم ، پاییز و زمستان ٣٩٦ «عنقا و سلیمان » تلمیحی فراموش شده در ادب پارسی * مجتبی مجرد چکیده یکی از حوزه های مهم نمود روابـط بینـامتنی در ادبیـات فارسـی ، تأثیرپـذیری ازقصـص گوناگونی است که پیرامون زندگی انبیای الهی در متون تفسیری اسلامی ذکر شـده ، و بـه شکل مضامین گوناگون ادبی در شعر شـاعران نمـود یافتـه اسـت .
مقالات گوناگونی بـا موضوعات «تجلی قاف در شعر فارسی »، «حکمت های داستان سلیمان » و «سـیمرغ و قـاف در ادبیات ایران » به رشتۀ تحریر درآمده است ، اما تا آنجا که نگارنده جستجو و مطالعه کرده است ، تاکنون مقاله یا اثر مستقلی در باب رابطۀ عنقا/ سیمرغ و سلیمان نوشته نشده است و حتی شارحان متون کهن نیز- چنان که اشاره خـواهیم کـرد- بـه ارتبـاط تلمیحـی عنقـا و سلیمان اشارتی نکرده اند.
در دیـوان خاقانیچنـدین بـار بـه رابطۀ عنقا و سلیمان اشاره شده و شاعر با قرار دادن این دو واژه در یک بیت ، تداعی معنایی خاصی را در ذهن ترسیم کرده است : کوس حاج است که دیو از فزعش گردد کر زو چــو کرنــای ســلیمان دم عنقــا شــنوند (خاقانی شروانی ، ١٣٨٨: ١٠١) ضیاء الدین سجادی در شرح این بیت نوشته اسـت : «دم عنقـا: عنقـا پـرده ای اسـت در موسیقی و نیز گویند در منقار عنقا سوراخ هایی است که از هـر یـک آواز جـانوری بیـرون آید»(همان : ١٠١٤).