چکیده:
معراج پیامبر اسلام (ص) از مهمترین موضوعات دینی است که بازنمایی آن در نسخ خطی ممالک اسلامی بهویژه در ایران، از اوایل دوره اسلامی حائز اهمیت بوده است. در دوره های تیموری و صفوی، نگارگران بسیاری هنر خود را در این حیطه آزمودند و افراد صاحبنامی همچون کمالالدین بهزاد و سلطان محمد، آثاری فاخر در این زمینه خلق نمودند. در دوره صفوی، بهواسطه روابط فرهنگی دربار صفوی و گورکانی، این هنرنمایی به کشور هند انتقال یافته و از آن دوره معراجنگاری در این کشور رواج یافت<br>
هدف از این پژوهش، مطالعه سیر تحول بازنمایی نگارههای معراج ایرانی، بعد از ورود به کشور هند از طریق مطالعه عناصر تصویری معراجنگارههای شاخص دو کشور است. پرسش اصلی این مقاله عبارت است از: عناصر تصویری معراجنگارههای گورکانی، چه تاثراتی از معراجنگارههای صفوی پذیرفته و چه تاثیراتی بر معراجنگاریهای ایران داشته است؟ این مطالعه از نوع تطبیقی عرضی با برش تاریخی و مبتنی بر رویکرد تاثیر و تاثر است که به شیوه توصیفی - تحلیلی و به استناد منابع کتابخانهای انجام یافته است. یافتهها بیانگر آن است که عناصر تصویری معراجنگاریهای اوایل دوره گورکانی به دلیل نسخهبرداری مستقیم از کتب خطی ایران، بسیار متاثر از معراجنگارههای دوره صفوی است و سبک معراجنگاریهای سلطان محمد و کمالالدین بهزاد در این آثار مشهود است؛ ولی بهتدریج با استقلال نگارگران هند از تعلیمات هنرمندان ایرانی، این عناصر، تحت تاثیر فرهنگ بومی هند، متحول شدهاند و در اواخر دوره گورکانی، عناصر تحولیافته معراجنگارههای گورکانی، در برخی معراجنگارههای دیگر کشورهای اسلامی ازجمله ایران نیز ظهور مییابند.
خلاصه ماشینی:
یافتهها بیانگر آن است که عناصر تصویری معراجنگاریهای اوایل دوره گورکانی به دلیل نسخهبرداری مستقیم از کتب خطی ایران، بسیار متأثر از معراجنگارههای دوره صفوی است و سبک معراجنگاریهای سلطان محمد و کمالالدین بهزاد در این آثار مشهود است؛ ولی بهتدریج با استقلال نگارگران هند از تعلیمات هنرمندان ایرانی، این عناصر، تحت تأثیر فرهنگ بومی هند، متحول شدهاند و در اواخر دوره گورکانی، عناصر تحولیافته معراجنگارههای گورکانی، در برخی معراجنگارههای دیگر کشورهای اسلامی ازجمله ایران نیز ظهور مییابند.
پرسشهای فرعی این پژوهش عبارتاند از: وجوه اشتراک و افتراق در عناصر تصویری معراجنگارههای صفوی و گورکانی کدام است؟ سیر تحول عناصر تصویری معراجنگارههای صفوی بعد از ورود به کشور هند چگونه است؟ این پژوهش با هدف مطالعه سیر تحول معراجنگارههای گورکانی متأثر از سبک ایرانی انجام یافته است و برای این منظور، در ابتدا معراجنگاری ایران و هند با تأکید بر دو دوره موازی دارای روابط بینافرهنگی، به اجمال مورد معرفی قرار گرفته و سپس ویژگیهای تصویری معراجنگارههای شاخص دو کشور با تأکید بر وجوه تمایز آنها مورد تطبیق قرار گرفتهاند.
از طرفی به معراجنگاری نیز در پژوهشهای مختلفی پرداخته شده است که از مهمترین آنها میتوان به مقاله "بررسی نقاشیهای معراج حضرت پیامبر (ص) در کشورهای اسلامی از دیرباز تا به امروز" اثر زهرا خداداد و مرتضی اسدی در فصلنامه نگره سال 1389 اشاره کرد که در آن برخی از معراجنگارههای شاخص ممالک اسلامی، موردبررسی قرار گرفتهاند.
بر اساس نگارههای صفوی، احتمالا ظهور عناصر شیعی ازجمله نمایش شیر1، پرچم با نمادهای دینی و توجه به رنگ و فرمهای نمادین پوشش پیامبر (ص) (جدول 2 ردیف 1) از این دوره آغاز میگردد و نمونه آن نگاره معراج مخزنالاسرار نظامی به تاریخ 1509 م.
Keywords: Semiotics, Barthes, Philippe Starck, Product Design *Associate professor, faculty of art and architecture, Tarbiat Modares University,Tehran,Iran.