چکیده:
مباحث مربوط به کارگزار و کارفرما و تعامل میان آنان در قالب قراردادهای مختلف، یکی از موضوعات مورد بحث در اقتصاد است؛ ازاینرو نظریه قراردادها و تئوری کارگزار−کارفرما در شکلهای مختلف به بررسی این موضوعات پرداخته است. یکی از مباحث مهم در این باره، مسائل مربوط به مخاطرات اخلاقی میان طرفین قرارداد است که این موضوع باید در قراردادهای نفتی نیز جهت ارائه مدل و طرحهای انگیزشی مناسب برای بیشینهکردن منافع طرفین مورد توجه قرار گیرد.
یکی از انواع قراردادهای نفتی، قراردادهای بیع متقابل است. این قراردادها به مرور زمان تکمیل و اصلاح شده و در نسل قراردادهای بیع متقابل نسل اول، دوم و سوم تدوین شده است؛ ازاینرو در این مقاله تلاش شده است با توجه به ویژگیهای نسل سوم قراردادهای بیع متقابل نفتی (بهعنوان کاملترین نسخه) و مدلهای مخاطرات اخلاقی، مدلی که بیشترین انطباق با قراردادهای نفتی دارد، انتخاب شود.
نتایج بررسی مدلهای گوناگون مخاطرات اخلاقی، نشان میدهد که در قراردادهای نفتی مخاطره اخلاقی در هر دو طرف قابل مشاهده است و در این قراردادها مسئله کارفرما بیشینهکردن منافع طرفین است و تلاش هر دو طرف بر میزان منافع آنها تأثیرگذار است؛ ازاینرو الگوی مخاطرات اخلاقی مضاعف انطباق بیشتری با قراردادهای نفتی دارد و بهتر است بهجای الگوی مخاطره اخلاقی استاندارد، برای ارزیابی قراردادهای نفتی بیع متقابل از الگوی مخاطره اخلاقی مضاعف استفاده شود.
خلاصه ماشینی:
نتایج بررسی مدلهای گوناگون مخاطرات اخلاقی، نشان میدهد که در قراردادهای نفتی مخاطره اخلاقی در هر دو طرف قابل مشاهده است و در این قراردادها مسئله کارفرما بیشینهکردن منافع طرفین است و تلاش هر دو طرف بر میزان منافع آنها تأثیرگذار است؛ ازاینرو الگوی مخاطرات اخلاقی مضاعف انطباق بیشتری با قراردادهای نفتی دارد و بهتر است بهجای الگوی مخاطره اخلاقی استاندارد، برای ارزیابی قراردادهای نفتی بیع متقابل از الگوی مخاطره اخلاقی مضاعف استفاده شود.
در دیگر قراردادهای نفتی که مدت قرارداد به مراتب بیش از بیع متقابل است نیز این مخاطره وجود دارد (پانگسیری، ۲۰۰۴)؛ از اینرو با توجه به موارد پیشگفته، یعنی انعطافپذیر نبودن دستمزد و آشکار نشدن برخی از روشهای بهرهبرداری میتوان گفت قرارداد بهینه اول در مدل مخاطرات اخلاقی در پروژههای نفتی وجود ندارد.
انتخاب مدل مناسب مخاطره اخلاقی از میان مدلهای بررسی شده همانطورکه در بخش دو بررسی شد، ویژگیهای مهم قراردادهای نفتی را میتوان به صورت زیر ارائه کرد: به دلیل وجود ریسک و نااطمینانی بالا در مراحل مختلف پروژه، کارفرما و کارگزار هر دو باید قدری ریسک را تحمل کنند؛ هر دو طرف از کمبود اطلاعات درباره طرف مقابل رنج میبرند و مخاطره اخلاقی در دو طرف وجود دارد؛ تلاش کارگزار و کارفرما، هر دو بر نتایج آینده تأثیرگذار است؛ بیش از دو سطح عملکرد امکانپذیر است؛ تلاش قابل مشاهده نیست و نظارت هزینهبر است؛ در تمام مراحل پروژه ریسک و نااطمینانی وجود دارد؛ باید در طراحی قرارداد منافع مشترک در نظر گرفته شود.