چکیده:
بحث مجاز در قرآن با علم بیان مرتبط است که همراه با علم معانی و بدیع علوم مربوط به بلاغت را
تشکیل میدهند. برخی معتقدند اگر مجاز از قرآن حذف شود نصف زیبایی قرآن از دست میرود. در باره
مجاز در قرآن، دو دیدگاه عمده وجود دارد: ۱- قائلین به مجاز در قرآن؛ ۲- مانعین مجاز در قرآن. هدف
این نوشتار نقد و بررسی ادله مخالفین مجاز در قرآن است. دو شخصیت بزرگ این دیدگاه ابن تیمیه و
شیخ شنقیطی است که ابتدا دیدگاه آنان نقد و بررسی میشود و سپس ادله دیگر صاحب نظران معاصر
این دیدگاه نیز مورد نقد و بررسی قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
واژگان کلیدی: زبان قرآن، مجاز، ابن تیمیه، شنقیطی درآمد قواعد علم بیان که شامل مجاز، استعاره، کنایه وتوابع آنهاست از دوران پیش از اسلام و قرن اول هجری وجود داشته ودر دوران پیدایش علوم بلاغی درقرن دوم، سوم و چهارم گسترش یافته است.
(علوی مقدم، 1372 : 325) همچنین ابو عبیده معمر بن المثنی (م 210) که معاصر فراء بوده، کتاب «مجاز القرآن» را نوشته و او نخستین کسی است که وضع اصطلاح کرده و کلمه مجاز را به معنای تاویل و تفسیر ذکر کرده است، نه به معنای مجاز در برابر حقیقت.
در قرن سوم هجری دانشمندانی مانند ابن قتیبه کتاب «مشکل القرآن» را در رد بر ملاحده و کسانی که میگفتند در آیات قرآن تناقض وجود دارد، نوشته و از راه مجاز و استعاره و دیگر مباحث علوم بلاغی ثابت کرده اند که ناآگاهی طاعنان به اسلوب عربی و آگاه نبودن از استعمالات گوناگون زبان عربی باعث اظهار مطالب نادرست شده است.
آیا ذکر این کلمات وتعبیرها ناظر به حقیقت است یا ناظر به رموز ومعانی مجازی واستعاری است وهدفش عرضه فلسفه خاصی در خلقت وگزینش انسان است؟ در باب مجاز در قرآن دو دیدگاه یا دو رویکرد عمده وجود دارد.
همچنین نقلهای صریح و متعددی را به امام شافعی نسبت میدهند که بیانگر این است که امام شافعی نیز با حقیقت و مجاز لفظا و معنا آشنایی داشته و فتوای او مبنی بر همین مبنا بوده است، بر خلاف نظر ابن تیمیه.
این که میگوید: اگر قائل به مجاز در قرآن شویم، پس درقرآن چیزی هست که قابل نفی است، نشان میدهد برداشت درستی از معنای مجازی نکرده است.