چکیده:
اندیشهوران مسلمان، نظریههای مختلفی دربارۀ تبیین ماهیت انسان عرضه کردهاند. این اختلاف نظر آنان، موجب میشود تا برای دریافت تبیین درستی از ماهیت انسان، به معارف وحیانی توجه کنیم. معارف وحیانی بهویژه نهجالبلاغه، در تکوین ماهیت انسان، به دو مرحله باور دارند: یکی تکوین جوهرۀ انسان و دیگری تکوین ساحتهای ترکیبی او. بر همین اساس، انسان از منظر جوهری، با سایر مخلوقات یکی است و از منظر ترکیب، با آنها تمایز دارد. در مرحلۀ اول جوهرۀ انسان، از نور لایزال الهی نشأت میگیرد و در مرحلۀ دوم، از ساحتهای گوناگونی برخوردار میشود. ساحتهای انسان بهطور عمده، دو ساحت جسمانی و روحانی هستند، ولی ساحت روحانی، خود ابعاد مختلفی چون حیات، شهوت، ناطقه و ایمان (عقل) دارد. به اینترتیب، در تعریف انسان از منظر معارف وحیانی بهویژه نهجالبلاغه چنین میتوان گفت: «انسان جوهری نورانی است که مرکب از دو ساحت جسم و روح بوده و دارای ابعاد گوناگون روح مانند حیات، شهوت، ناطقه و ایمان است».
خلاصه ماشینی:
به اين ترتيب ، در تعريف انسان از منظر معارف وحياني بـه ويـژه نهـج البلاغـه چنين ميتوان گفت : «انسان جوهري نوراني است که مرکب از دو ساحت جسـم و روح بـوده و داراي ابعـاد گونـاگون روح مانند حيات ، شهوت ، ناطقه و ايمان است »..
ir بيان مسئله اين سؤال در منطق مطرح ميشود که آيا ماهيت حقيقي اشيا به دست آمدني است ؟ برخي از انديشه وران همچون فارابي، ابن سينا و سهروردي، از عدم امکان تعريف حقيقي اشيا حداقل در محدودٔە علم حصولي سخن گفتـه انـد (مظفـر، ١٣٩٠: ٩٣؛ جـوادي آملـي، ١٣٧٥: ٢٤٦؛ يثربي، ١٣٨٥: ٨٧؛ اکبريان ، ١٣٨٩: ٢٦).
ابن ميثم در شرح نهج البلاغه ، در ذيل يکي از خطبه ها (نهج البلاغـه ، ١٤٠٤، خطبـۀ ١٩٩) که حضرت در آن ، به مناسبت بحث از ويژگيهـاي انسـان ، بـه آيـۀ عرضـه امانـت اسـتناد فرموده اند، اين بحث مبنايي را دربارٔە ماهيت انسان مطرح ميکند که چگونه انسان از ميـان همۀ مخلوقات ، داراي اختيار شده است .
وي با بيان ابعـاد مختلـف انسـان ، بـه ايـن نتيجـه ميرسد که اختيار انسان به ماهيت ترکيبي خاص او پيوند مـيخـورد و بـر همـين اسـاس ، انسان از حيوانات و فرشتگان متمايز ميشود (نهج البلاغه ، ١٤٠٤: خطبۀ ١٩٩؛ ابن ميثم ، ١٤٠٤، ج ٣: ٤٦٦).
بـا توجه به مباحث گذشته دربارٔە منشأ حقيقي انسان و وجـود ترکيـب هـاي گونـاگون در او، ميتوان تعريفي حقيقي براساس معارف وحياني به ويژه نهج البلاغـه از انسـان عرضـه کـرد: «انسان جوهري نوراني و مرکب از دو ساحت جسم و روح و داراي ابعـاد گونـاگون روح (حيات ، شهوت ، قوت و ايمان يا عقل ) اسـت ».