چکیده:
مقالۀ پیشرو تحقیق و بررسی روش تفسیر عرفانی ابنعربی یکی از اقطاب عرفان اسلامی است.در این تحقیق پس از بیان کوتاه شخصیت و آثار تفسیری، به روش تفسیری او که بر اساس کشف و شهود عرفانی الهام ربانی است؛ با امعان نظر در آثار تفسیری وی توجه شده است. ابنعربی اگر چه معتقد است: کشف و شهود میتواند الهامات ربانی باشد و هم القائات شیطانی و تلبیس ابلیس، بهناچار نیازمند به میزان صدق از عقل، کتاب و سنت است، در عین حال در میدان عمل نتوانست، پایبندی عملی به اصول ذکرشده را حفظ کند.
سؤالات محوری مقاله، عبارتند از:
= روش تفسیری عرفانی ابنعربی بر چه اساسی استوار است؟
= آیا کشف و شهود عرفانی بهتنهایی روش کاملی برای تفسیر قرآن خواهد بود؟
= آیا کشف و شهود عرفانی نیاز به میزان صدق دارد؟
= راه تشخیص الهامات ربانی، از القائات شیطانی چیست؟
= میزان پایبندی عملی ابنعربی به میزان صدق چه اندازه است ؟
آنچه تحقیق و بررسی روش تفسیری او را مشکل میکند، دسّ و تحریفی است که به نظر اهل فن در آثار او انجام گرفته است. به هر حال آثار موجود، در برخی از نظر عقل، کتاب و سنت دفاع منطقی ندارند، بهنحوی که حتی طرفداران او را ناچار میکند که بحث دسّ و تحریف در آثار وی را پیش بکشند که به نمونههای آنها اشاره شده است. در پایان نتایج بحث خاتمهبخش این تحقیق خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
ابن عربي چون حقايق و معاني کشف شدٔە قرآن را در نفس هاي خود مي بينـد، بـه تعبيـر خويش براي آنکه خود را از شر «فقيه رسمي » حفظ کنند و به کفر متهم نشود، زباني که در تفسير به آن سخن مي گويد را «زبان اشـاره » قلمـداد کـرده اسـت ، ابـن عربـي در بـاب ٥٤ فتوحات در دفاع از تفسير اشاري و طعن بر تفاسير ظـاهري مـي گويـد: بـراي اهـل الله کـه مختص به خدمت خدا و عارف به خدايند به «اسرار الهي » پـي بـرده و معـاني کتـاب او را دريافته و اشارات او را فهميده اند؛ بزرگ ترين دشمن آنـان علمـاي رسـميند ...
براي توضيح پرسش نکات زير ضرورت دارد: يکم ) ميزان کشف و شهود خود ابن عربي در اين زمينه مي گويد: تا زماني که آدمي با بدن جسماني و اين سويي خويش همـراه اسـت ، از «تلبـيس ابلـيس » در امـان نيسـت ، مگـر ماننـد حضـرت رسـول (ص ) و معصومان (ع ) که جسم آنان مانند ارواحشان در عروج بوده و بر عالمي فراتر از عوالم مادي و معنوي که جاي واردات شيطاني است ، صعود کرده اند (صدوق ، بيتا: ٢٦٨؛ جوادي آملي، ١٣٢٧: ١٣٤ ـ ١٣٥).