چکیده:
مناجات راز و نیاز گفتن بنده به درگاه خداوند است که معمولا در خلوت از روی صفای قلب و رقت احساس, به منظور استغفار
و جلب یاری و ترحم وی انجام می گیرد. مناجات در متون منظوم عرفانی عمدتا معطوف به رضایت و خواست حضرت حق
تعالی است. نه برای به دست آوردن باغ و درختان و جویباران بهشت. بنده ی خالص, از کفر پرهیز دارد و این پرهیز نیز فقط
برای رضایت حق است. نه برای ترس از عذاب آخرت. محتوای مناجات و نیایش در متون منظوم غیر عرفانی دارای تنوع و
گوناگونی زیادی است. درخواست هدایت الهی. درخواست صبر و دعا در حق فرزندان, اظهارعجز و نیازء اعتراف به
گناهان, طلب عفو, طلب هدایت. طلب یاری» درخواست پیروزی و سلامت. انتقام از بیدادگرانء دعا برای بازگشت به وطن به هر
شکل, دعا برای دیگران, دعا برای خوش بختی, برای دادستانی از بیدادگران» رسیدن به معرفت و بینایی و ترقی روح از آن
جمله است.
خلاصه ماشینی:
حافظ در بيت زير از دعا نوع دوم آن يعني خواست را اراده کرده است : حافظ وصال مي طلبد از ره دعا يا رب دعاي خسته دلان مستجاب کن (حافظ ، ١٣٨٨: ١١٧) هدف اولياء الهي رسيدن به لقاء ذات مقدس پروردگار است نه رسيدن به بهشت ، زيرا به گفته عارف شيراز: تو بندگي چو گدايان به شرط مزد مکن که خواجه خود روش بنده پروري داند (حافظ ، ١٣٨٨: ٣٩) مشتاقان کوي الهي و محبان درگاه دوست اين گونه با معبود خويش مناجات مي کنند که «خداوندا چه کسي است که طعم و لذت مناجات با تورا چشيده باشد و به جاي آن چيز ديگري را بخواهد؟ خداوندا چه کسي است که در ذائقه اش حلاوت شيريني دوستيت را چشيده باشد ولي چيز ديگري را از تو بخواهد؟ و چه کسي است که به قربت مانوس شده باشد ولي از درگاهت تغيير آن را بخواهد » (ادعيه خمسه عشره مناجات محبين ) مناجات در شاهنامه مناجات نزد فردوسي بيش از ساير شاعران سبک خراساني کاربرد داشته است .