چکیده:
منطقه خلیج فارس، خاستگاه و هسته مرکزی در جهان اسلام است. دو قدرت برتر جهان اسلام یعنی عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران در کرانه های شمالی و جنوبی این منطقه ژئوپلیتیکی واقع شده اند. رقابت و اختلافات ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیکی این دو قدرت منطقه ای پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران آغاز شد و به تدریج بر ابعاد آن افزایش یافت. این پژوهش به دنبال بررسی رابطه شورای همکاری خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران و تأثیر آن بر جهان اسلام است. به لحاظ تاریخی، روابط این دو واحد فضایی ـ سیاسی به سه دوره قابل تقسیم است که پیچیده ترین آن در دوره معاصر روی داده است. این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی با نگاه ژئوپلیتیکی و با استفاده از داده های کتابخانه ای انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که رقابت و تنش میان روابط ایران و عربستان سعودی بسیار عمیق، گسترده و پایدار است و به راحتی امکان مصالحه، اتحاد و همگرایی در منطقه ژئوپلیتیکی هسته مرکزی جهان اسلام وجود ندارد. بر این اساس، همگرایی و اتحاد در جهان اسلام، جایی که هسته مرکزی و قدرتهای جهان اسلام در مناقشه هستند، بسیار بعید و دور از دسترس است و نمی توان چشم انداز روشنی را برای آن ترسیم کرد.
خلاصه ماشینی:
وقوع انقلاب اسلامی ایران و شکل گیری شورای همکاری خلیج فارس در نیمه دوم سده بیستم در منطقه هسته مرکزی جهان اسلام باعث تنش ها و چالش های سیاسی و ژئوپلیتیکی زیادی در میان این دو قلمرو اصلی جهان اسلام شد.
در مقابل فرضیه تحقیق این است که «چالش های ژئوپلیتیکی زیادی میان شورای همکاری خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که باعث گسیختگی ژئوپلیتیکی و مانع جدی بر سر اتحاد و همگرایی در هسته مرکزی جهان اسلام شده است .
اعضای شورای همکاری که نسبت به تهدیدات ایران و عراق نگاه متفاوت و بعضا متعارضی داشتند، جنگ ایران ـ عراق را فرصتی مغتنم برای آنان فراهم کرد تا کشورهای عضو این شورا با کنار گذاشتن اختلافات داخلی، دست به اتخاذ سیاست های مشترک بزنند و احساس اتحاد سیاسی، امنیتی و نظامی را میان خود ایجاد و تقویت کنند.
آشکار است که گسترش حوزه نفوذ ایران در عراق به یکی از اصلیترین زمینه های اختلاف میان کشورهای شورای همکاری به ویژه عربستان سعودی با ایران تبدیل شده است که بر اساس قرائت شورای همکاری از این تحولات منطقه ای پس از سقوط رژیم بعث عراق در ٠٣ ٢٠م و اعدام صدام حسین ، شکل جدیدی از روابط قدرت و مناسبات امنیتی در منطقه خلیج فارس شکل داده است .
» (وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، ١٣٩٤) عربستان که در رقابت های منطقه ای با ایران در سوریه ، لبنان و عراق و حتی یمن به اهداف خود دست پیدا نکرده بود، بهانه لازم را برای فشار بر ایران از طریق نهادهای بین المللی و کشورهای جهان عرب به دست آورده بود.