چکیده:
مسالهی حرکت در کانون درک ما از جهان قرار دارد. قدما حرکت در جوهر را رد میکردند و جوهر جهان را ثابت میدانستند. ملاصدرا با اثبات حرکت در جوهر، این درک فلسفی از جهان را بیاعتبار کرد و تغیر ذاتی آن را اثبات نمود. ماجرا اما به همین سادگی نیست و با معضلات زیادی دست به گریبان است. مقالهی حاضر میکوشد وجوهی از این مشکلات را به بحث بگذارد و دیدگاه ملاصدرا را در پاسخ به آنها شرح دهد. لذا، مسالهی حرکت را در دو بخش به بحث میگذارد: 1ـ ابتدا خطوط تاریخی مسالهی حرکت بحث میشود، که در آن به نظریات ارسطو، ابنسینا و میرداماد اشاره خواهد شد، و بعد، 2ـ دیدگاه ملاصدرا در باب اقسام و نحوهی وجود حرکت و برهانهای او بر حرکت جوهری، البته به همراه رد شبههی بقای موضوع، مورد تحلیل قرار میگیرد، که در اخیر، ایضاح آن با اشاره به رابطهی حرکت و زمان تکمیلتر میشود.
خلاصه ماشینی:
"لذا، مسأله ی حرکت را در دو بخش به بحث میگذارد: ١ـ ابتدا خطوط تاریخی مـسأله ی حرکت بحث میشود، که در آن به نظریات ارسطو، ابن سینا و میردامـاد اشـاره خواهـد شـد، و بعـد، ٢ــ دیدگاه ملاصدرا در باب اقسام و نحوه ی وجود حرکت و برهان های او بر حرکت جوهری، البتـه بـه همـراه رد شبهه ی بقای موضوع ، مورد تحلیل قرار میگیرد، که در اخیر، ایضاح آن با اشاره بـه رابطـه ی حرکـت و زمان تکمیل تر میشود.
گ٥ این قطعات به وضـوح نظـر ارسـطو دربـاره ی حرکت را نشان میدهد که به هیچ وجه منحصر به یک جابه جایی مکانی صرف نمیشود و فراتـر از آن بلکه نوعی تغییر در وجود و به طور خاص فعالیت هـای انـسانیای را بـه عرصـه ی توضـیح میکشاند که اساسا منشأ تغییرات تـدریجی در جهـان اسـت .
منشأ تمایز این دو نظریه ظاهرا بـه امتنـاع حرکـت در جـوهر و اختـصاص آن بـه امـور عرضی برمیگردد؛ اما از آنجا که ملاصدرا حرکت در جوهر را مـیپـذیرد، لـذا تمـایز دو نظریـه مذکور در باب دو نحوه تغییرات عرضی و جوهری از میان برمیخیزد و اثبات میشود که هر نـوع حرکت و تغییر به صورت تدریجی روی می دهد.
بنابراین حرکت به معنای قطع نمیتواند وجود خـارجی و تحصل حقیقی داشته باشد، بلکه این صورت متصل از اموری اسـت کـه ذات قـائم در اعیـان ندارد و فقط در خیال ترسیم شده است .
به هرحال ،ابن سینا برای وقوع حرکـت توسـطی در زمـان دو نحـوه وجـود تـصویر میکند که یکی باطل و دیگری واقعی است : یک معنای وقوع حرکت توسطی در زمان این است که میشود برای زمان ، آنات فرض کرد و حرکت در آنات زمان قرار میگیرد."