چکیده:
در طول تاریخ برداشتهای مختلفی از قدرت و روابط پیچیده آن وجود داشته است که نظریهپردازان فلسفه سیاسی به تبیین آن پرداختهاند. در تلقی میشل فوکو، قدرت، کنشی تعاملی و دوطرفه است که مولد بوده، شیوههای مقاومت در برابر آن به ایجاد شکلهای جدیدی از رفتار میانجامد. در این دیدگاه، دانش و رژیم حقیقت بی طرف نیست و در هر دوره ای بر مبنای گفتمان قدرت شکل میگیرد. کلیله و دمنه مانند اندرزنامههای این دوره متاثر از اندیشه ایرانشهری است و بر سه اصل مهم اهمیت و توجه به خردورزی، دادگری و تفکر طبقاتی (نژادگی) بنا شده است. آنچه در ارتباط با مناسبات قدرت در داستان شیر و گاو، مشاهده میشود چالش در این سه وضعیت است. مخالفت دمنه با تعاریف پذیرفته شده از عقل و همچنین مهارت او در زبان آوری و به چالش کشیدن منطق و دادگری و نظم مستقر و شورش علیه تفکر طبقاتی از شیوههای مقاومت او در برابر قدرت و نظام گفتمانی حاکم است. از طرفی، سیاست قدرت حاکم در مجازات سریع شنزبه در تباین با نحوه مجازات دمنه و اصرار در اجرای شیوههای عقلانی در مجازات وی، پاسخی است که به دلیل ترس از معکوس شدن روابط قدرت با پیچیدگیهای خاص خود اعمال میشود. بازی قدرت در این داستان نه بر مبنای زور و سلطه یک طرفه که بر مبنای خوانشی از عقلانیت پیش میرود که کل نظام و ساختار داستان را باورپذیر ، منطقی و عقلانی جلوه میدهد و سایر قرائتها را به حاشیه میراند. این خوانش که حقیقت و دانش عصر را رقم میزند، شیوه سرکوب و استقرار قدرت را توجیه کرده، انضباط و نظم مستقر را حاکم میسازد و مبنای مشروعیت حکومت میگردد.
خلاصه ماشینی:
برداشتی از عقل ، که «کلیله » نمایندة آن است و در متن به شکل پراکنده وجود دارد در مقدمه ابن مقفع بر کلیله از زبان هندویی که به برزویۀ طبیب اندرز می دهد، اجمالا در هشت ویژگی طبقه بندی شده است : عقل به هشت خصلت بتوان شناخت : ١-رفق و حلم ٢- خویشتن شناسی ٣- طاعت پادشاهان و طلب رضـایت ایشـان ٤- شـناختن جایگـاه راز و وقـوف بـر محرمیـت دوستان ٥- مبالغه در کتمان اسرار خویش و دیگـران ٦- بردرگـاه ملـوک چاپلوسـی کردن و اصحاب را به سخن نیکو به دست آوردن ٧- بر زبان خـویش قـادر بـودن و به قدر حاجت سخن گفتن ٨- در محافل خاموشی را شعار ساختن و از اعلام چیزی که نپرسند و اظهار آنچه به ندامت کشد، احتراز کردن و هرکه بـدین خصـال متحلـی گشت شاید که بر حاجت خود پیروز گردد و در اتمـام آنچـه بـه دوسـتان برگیرنـد، اهتزاز نمایند» (نصرالله منشی،١٣٥٦ : ٣٢).
شیوه های او در مقاومت در برابر قدرت در این محاکمه شامل این موارد است : اشاره به پرخطر بودن زندگی در جوار پادشاهان بویژه برای خادمان ناصح و دوستداران واقعی شاه ، چنانکه دمنه به گواهی همه حضار با شنزبه خصومتی نداشته و تنها برای حفظ قدرت پادشاه و مصلحت حکومت ، شیر را از خیانت او آگاه ساخته است .