چکیده:
بر اساس تصور رایج از نفسشناسی ارسطویی، جایگاه علمالنفس در طبیعیات است. نظریه دیگری نیز میگوید نفسشناسی ارسطویی دارای دو بخش عمده است به طوری که بخشی باید در طبیعیات و بخش دیگر در الهیات مطالعه گردد. در این مقاله با چند دلیل نشان داده خواهد شد که بر اساس مبانی علم شناختی خود ارسطو، علم الهی جایگاه مناسبتری برای علمالنفس ارسطویی است. این دلایل میگویند که از نظر ارسطو، علم الهی علم به جوهر، علتشناسی و شناخت موجودات مجرد است. از طرفی نفس هم جوهر صوری و به خودی خود مجرد است. به علاوه عباراتی از ارسطو هم موید همین نظریه است. در فلسفه ابنسینا هم با وجود آنکه خود ابنسینا مباحث مربوط به نفس را ضمن طبیعیات آورده است نشان داده خواهد شد که از نظر او جایگاه مناسب بحث از علمالنفس در طبیعیات نیست و علم دیگری باید متکفل بحث از نفس باشد.
خلاصه ماشینی:
در فلسفه ابن سينا هم با وجود آنکه خود ابن سينا مباحث مربوط به نفس را ضمن طبيعيات آورده است نشان داده خواهد شد که از نظر او جايگاه مناسب بحث از علم النفس در طبيعيات نيست و علم ديگري بايد متکفل بحث از نفس باشد.
حال پرسشي که اين مقاله در صدد پاسخ به آن است ، آن است که آيا همانگونه که اغلب تصور ميشود، جايگاه اين علم در طبيعيات (physics) است و يا مي توان با دلائلي نشان داد که از منظر اين دو فيلسوف اين علم بايد در الهيات (theology) و يا يک علم ديگر مورد بررسي قرار گيرد؟ مساله جايگاه علم النفس ، يک مساله حاشيه اي نيست بلکه به مساله چيستي نفس و ارتباط نفس و بدن مربوط ميشود.
حال مساله اينجاست که از نظر ارسطو آيا مطالعه اصل زندگي - يعني نفس - هم متعلق به طبيعيات و علم طبيعي است ؟ شکي نيست که زيست شناسي جزء مباحث طبيعي است اما آيا اصولا زيست شناسي (biology) با نفس شناسي (psychology) تفاوت دارد و اگر تفاوت دارد اين تفاوت در چيست ؟ مساله جايگاه علم النفس براي ابن سينا هم مطرح بوده است .
همچنين از نظر ارسطو تنها عالم طبيعيات مجاز است به مطالعه نفس بپردازد، اما اين مساله هم به واسطه ارتباط وثيق نفس و بدن است و باعث نميشود علم النفس علمي طبيعي شود.
همچنين برخي از تعاريفي که ارسطو از نفس ارائه کرده است تعريفي حقيقي نيستند بلکه تعريف به مثال و نشان دادن اموري هستند که براي ما روشن ترند و اخذ بدن و ماده در اين تعاريف دليل نميشود که ارسطو نفس را همان جسم در نظر گرفته باشد تا مطالعه آن علمي طبيعي شود.