چکیده:
دو روایت از بازگشتن سیاوش از سیستان به ایران موجود است؛ یکی روایت فردوسی و دیگری روایت ثعالبی. این دو روایت که هر دو از منبع واحدی بهنام شاهنامه منثور ابومنصوری گرفته شده¬اند، در جزئیّات با هم اختلاف دارند. در روایت فردوسی، رستم کمی از راه را با سیاوش همراهی می¬کند و ظاهرا با او به ایران نمی¬رود، امّا در چند بیت، حضور او در بارگاه کیکاووس به طور مبهم بهچشم می¬خورد. در روایت ثعالبی، رستم همراه سیاوش به ایران و بارگاه کیکاووس می¬رود و کیکاووس ضمن استقبال و پذیرایی از رستم، از او برای تربیّت سیاوش تشکّر می¬کند و هدیه هایی به او می¬دهد. نگارنده معتقد است که بر اساس نظر نولد که - مبنی بر متعدّد بودن نسخه های شاهنامه ابومنصوری - نسخه مورد استفاده فردوسی و ثعالبی از این متن متفاوت بوده، وگرنه از فردوسی بیش از ثعالبی انتظار می¬رفت که حضور رستم در بارگاه کیکاووس را پررنگ کند و مانند دیگر داستان¬ها، مراسم بدرقه باشکوهی برای او مهیّا کند تا پس از همراه¬ آمدن با شاهزاده تا ایران، به سیستان بازگردد. مشخّص نیست که در اصل شاهنامه ابومنصوری، رستم همراه سیاوش به ایران می¬رود یا نه، امّا ردّ پای این روایت در نسخه مورد استفاده فردوسی هم بهچشم می¬خورد. نگارنده در این مقاله چند دلیل مطرح می¬کند که نشان می¬دهد رستم در روایت فردوسی فقط کمی از راه را با سیاوش همراهی می¬کند و همراه او به ایران نمی¬رود. بر این اساس، معنی چند بیت مبهم این داستان هم مشخّص می¬شود.
خلاصه ماشینی:
مسئلۀ اختلاف نسخهها را شاید بتوان از لابهلای کلام فردوسی نیز استخراج کرد؛ آنجا که میگوید: به شهرم یکی مهربان دوست بودمرا گفت: خوب آمد این رای تـونبشـته مــن ایــن دفـتر پهلوی که با من تو گفتی ز همپـوست بودبــه نیکی خـرامــد همـی پای توبـه پیش تـــو آرم نگـــر نغـنوی (فردوسی، 1393، ج1: 14) بیت آخر نشان میدهد شاهنامۀ ابومنصوری بهصورت گسترده کتابت شده و محدود به کاتبان دربار نبوده است.
برایناساس نگارندۀ این سطور معتقد است، ازآنجا که روایت ثعالبی و فردوسی در جزئیات داستان با هم اختلاف دارند و این اختلاف برخاسته از اختلاف نسخۀ منبع آنهاست، باید در استفاده از غرر سیر ثعالبی برای تصحیح شاهنامۀ فردوسی احتیاط کرد؛ چراکه در این مورد خاص مشخص است که تفاوت روایت این دو راوی، در اختلاف نسخههای منبع آنهاست و اگر چنین نبود، فردوسی باید بیش از ثعالبی به ذکر جزئیات میپرداخت و حضور رستم در بارگاه کیکاووس را پررنگ میکرد.
5. شباهتهای نسخۀ فلورانس و شاهنامۀ ثعالبی فراوان است و از جملۀ مهمترین شباهت آنها میتوان به دو بیت کلیدی در آغاز داستان زادن سیاوخش اشاره کرد که فقط در این دو منبع دیده میشود: یکـی مــاهدیـدار فرخ پسچو آن شاهزاده ز مادر بزاد کـه بـر مادر آورد گیتی به سر هم اندر زمان مادرش جان بداد و روایت ثعالبی: «کنیزک زیبای بیهمتایی به حضور کیکاووس تقدیم شده بود که با او به یک بستر درآمد و سیاوش چون اختر تابان و ماه درخشان از او متولد گردید و مادر بمرد»(ثعالبی، 1385: 75).