چکیده:
ابونصر طاهر بن محمد خانقاهی از واعظان و حکیمان بزرگ میانه سدۀ ششم هجری است. نوشتههای او و القابی که بدان خوانده شده است، نشان دهندۀ جایگاه بلند علمی و معرفتی اوست. با این همه، آگاهی ما از باورهای کلامی و فقهی او محدود و تا حدی آشفته است. گاه او را شافعی مذهب و گاه کرامی دانستهاند. در این مقاله، با استخراج اندیشههای کلامی و اعتقادی ابونصر از کتاب گزیده و بررسی زمانه و زیست بوم وی، کوشش شده است، اندیشههای کلامی وی واکاوی شود. نگارنده در این پژوهش میکوشد تا نشان دهد که گرچه مایههایی از اندیشههای اشعری و کرامی در عقاید ابونصر خانقاهی یافت میشود، اما نمیتوان وی را اشعری مذهب یا دارای عقاید کرامی دانست، بلکه باید او را از معتقدان به مکتب «حنفیان اهل سنت و جماعت» به شمار آورد.
خلاصه ماشینی:
نگارنده برای یافتن گرایش مذهبی و عقیدتی ابونصر، بـه اسـتخراج اندیـشه هـای وی از کتاب گزیده پرداخته ؛ سپس با مقایسه این اندیشه ها بـا دیـدگاه هـای کلامـی و فقهـی مذاهب اهل سنت و جماعت ، به این نتیجه رسیده است که باورهای ذکـر شـده در ایـن کتاب ، شباهت هایی با سه فرقۀ «اشعری ، کرامی و حنفیان سنت گرا و اهل حدیث » دارد و سرانجام با مقایسه میزان اشتراکات و افتراقات کتاب گزیده با ایـن سـه فرقـه و بررسـی موقعیت سیاسی و جغرافیایی که ابونصر در آن رشد کرده است ، به این باور نزدیک شده است که گرچه رگه هایی از اندیشه های اشعری و کرامـی را مـی تـوان در عقایـد ابونـصر خانقاهی ردیابی کرد، اما دیدگاه این فقیه سرخـسی بیـشترین شـباهت را بـا «حنفیـان سنت گرا و اهل حدیث » دارد؛ همان دیدگاهی که اسحاق بـن محمـد بـن ابـراهیم زیـد ١ـ در میان تمام منابع مختلفی که نگارنده بدان ها مراجعه نموده است ، تنها سمعانی است کـه در چنـد جمله در کتاب الانساب ذیل نسبت خانقاهی به وی اشاره می کند.
از این رو نظر به شکل گیری مکتب ارجاء ـ حدیث گرای خراسان یا همان مکتب فکری «حنفیان اهل سنت و جماعت » در مرو و نزدیکی این شهر با سرخس و اثرگذرای عقاید فکری و دینی آن شهر بر علمای ساکن در سرخس و همچنین با توجه به حمایت های همه جانبه سلاطین ترک سلجوقی از مکتب فکری حنفیت شرقی طبیعتا می بایست تاثیر پذیری خانقاقی از این مکتب فکری بیشتر از سایر مذاهب و مکاتب باشد، بویژه آنکه کتاب گزیده وی بارها به زبان ترکی در مناطق آناتولی و قلمرو عثمانی که از حامیان مذهب حنفیت بوده اند، ترجمه شده و گویی به عنوان ٢کتاب درسی در مدارس دینی این مناطق استفاده می شده است .