چکیده:
از جلالالدین دوانی (830-908ق) ـ از بزرگان علمای ایران و معروفترین دانشمند قرن نهم ـ بیش از هشتاد اثر برجای مانده است. وی تالیفات بااهمیت و نامداری در حکمت، فلسفه و اخلاق دارد و همین مسئله سبب شده است آثار ارزشمند ادبی وی و همچنین جنبههای ادبی آثاری که در موضوعات دیگر نگاشته، نادیده گرفته شود. اشعاری به فارسی و عربی از او در تذکرهها، تراجم و غیره بچشم میخورد. طبع ادبی دوانی بر آثاری غیرادبی وی نیز تاثیر گذاشته است. او نخستین شارح اشعار حافظ محسوب میشود و چند بیت گلشن راز شبستری را نیز شرح کرده است. بسیاری از شاگردان دوانی متاثر از طبع ادبی استاد خود بودهاند. شایان ذکر اینکه شماری از شاعران سدههای متاخّر از نوادگان وی بشمار میآمدهاند. در این مقاله برآنیم به بررسی ساحت ادبی زندگی و آثار جلالالدین دوانی بپردازیم و نشان دهیم که وی از این نظر نیز مقام والایی داشته است و میتواند از شاعران و ادیبان مطرح عصر خویش بشمار آید.
خلاصه ماشینی:
٢. نامه ها: الف ) نامه ای به یکی از دوستان : این نامه به «فارسی سره » نوشته شده است و حتی در چهار بیتی که از حافظ و دیگر شاعران آورده ـ که توجه بیشتر وی به ادبیات و اشعار حافظ را نشان میدهد ـ کلمۀ عربی دیده نمیشود (نک : «دو نامۀ باستانی بقلم علامه جلال الدین دوانی»: ص ١٤- ١٥).
بندة مخلص دعایی زیباتر از رخ و زلف گل و سنبل و ثنایی دلنوازتر از سجع قمری و لحن بلبل تبلیغ میکند و میگوید، بیت : زهـــــی فرخنـــــده دولـــــت روزگـــــارت همـــــایون بـــــاد فصـــــل نوبهـــــارت » (همان ، همانجا) نخستین شارح دیوان حافظ از جلال الدین دوانی چند رساله به زبان فارسی در شرح و توضیح اشعار حافظ شیرازی در دست است .
انشاء در ابتدای دیوان حافظ : دوانی نظر خود را درباره معانی اشعار حافظ و اصطلاحات آن در این مکتوب بیان کرده است و از این جهت این انشاء میتواند تکمله ای باشد بر رسالاتی که او در شرح اشعار حافظ دارد («کتابشناسی آثار جلال الدین دوانی»، پورجوادی: ص ٩٤).
٣. شرح بیت : زبان عشق نداند ادیب نکته شناس که این لغت نه به اوضاع تازی و عجم است نسخه هایی از این شرح در کتابخانۀ دانشکدة ادبیات و همچنین دانشکدة الهیات دانشگاه تهران و کتابخانۀ ملک وجود دارد («کتابشناسی آثار جلال الدین دوانی»، پورجوادی: ص ٩١-٩٢).