چکیده:
قالیهای ایرانی، به عنوان مهمترین هنر بصری ایرانیان، مشحونند از طرحها و نمادهایی که راز نقشینه های خویش را از ساحت اسطوره، حماسه، دین، آیین و حتّی عرفان وام میگیرند و در این میان، طرحهایی که حاوی صور جانورانی چون پرندگان و حیوانات میباشند بیشتر از سایر طرحها، معرّف بهرهگیری از ظرفیّتهای اسطورهای این نقوشند. گفتنی است که نمادهای اسطورهای به طرق مختلف در نقوش قالیهای ایرانی بکار رفتهاند که یکی از این کارکردهای اسطورهای، نقش تقابل و نزاع مظاهر مختلف اساطیری است که نبرد شیر و گاو، یکی از این صحنه های تقابل و نزاع به شمار میرود. نزاع شیر و گاو از مناظر مختلفی چون: آیینی، حماسی، عرفانی و ... قابل تامّل و بررسی است که در این میان، با توجّه به جمعبندی شواهد موجود، یافتههای پژوهش بیشتر ناظر بر این مطلب بود که نزاع مورد بحث نزاعی است اسطورهای که نمادهای بکار رفته در آن نیز، بیشتر معرّف مظاهر ساده طبیعتند تا بیانگر سایر معانی و مفاهیم پیچیده آیینی و عرفانی. از اینروی، شیر و گاو با توجّه به قدمت حضور خویش در دامان ادب و هنر ایرانی در حیطه نزاع مورد بحث، نشانگر جغرافیای ایران و معرّف اقلیم نجد ایرانند که در آن شیر به عنوان نماد خورشید و تابستان و حتّی خشکسالی، بیانگر تفوّق و برتری گرما و کم آبی است بر گاو که نماد آب و باران و ماه به شمار میرود که هر دو اسطوره عاری از مفاهیم نیک و بد و خیر و شر میباشند و معرّف نزاعی هستند که لازمه طبیعت و ادامه حیات بر روی زمین است.
خلاصه ماشینی:
نشانگر جغرافیای ایران و معرف اقلیمنجد ایرانند که در آن شیر به عنوان نماد خورشید و تابستان و حتی خشکسالی, بیانگر تفوق و برتریگرما و کم آبی است بر گاو که نماد آب و باران و ماه به شمار میرود که هر دو اسطوره عاری از مفاهیمنیک و بد و خیر و شر میباشند و معرف نزاعی هستند که لازمة طبیعت و ادامة حیات بر روی زمیناست.
نسبت به اسطوره گاو از کارآیی بیشتری برخوردار است, شیر پس از سیمرغ, محبوبترین نماد اسطورهای آیین مهر در اسطورهها و ادیان نخستین سرزمین کهن ایران است» هر چند گاو در نزد اقوام کهنی چون هند.
اما با اینهمه در آثار هنری و باستانی ایران» اعم از کتیبههاء سفالینههاء گچبریها و از همه مهمتر در قالیهاء شاهد نزاع این دو اسطوره در مقابل یکدیگر هستیم که در پژوهش حاضرء به دنبال آنیم تا نخست با بیان ویژگیهای هر اسطوره و ارائة صورتهای نمادین شیر و گاو و استفاده از اسطورهها و متون آدبی کلاسیک فارسی» چرایی این نزاع را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهیم که در این میان» با توجه به تعدد این نقش بر پیکرة آثار مختلف, نتایج این بررسی را بر روی قالیهای ایرانی محدود میکنیم.
۲- آیین و باورهای دینی در شکلگیری نزاع این دو نماد اسطورهای دارای نقش و تاثیر استء زیرا شیر منتسب به آیین مهر و گاو نیز منتسب به آیین زرتشت است.