چکیده:
شعر دیداری گونه ای از شعر است که با تکیه بر نشانه های بصری، بخشی از معنا و مفهوم را به شکل دیداری به مخاطب منتقل می کند. این پژوهش برای تحلیل شیوه های تولید نشانه های بصری در شعر معاصر است که با بررسی اشعار شاعران معاصر انجام شده است. بنا به یافته های پژوهش؛شعر دیداری در ایران به دو گونه کلی تقسیم میشود؛ نخست شعر دیداری متکی به کلمه که غالبا باهنجار گریزی نوشتاری، سامان مییابد و باید گفت بخش عمده ای از شعر دیداری پیش از انقلاب در این حوزه جای میگیرد. دیگر، شعر دیداری متکی به مصالح برو نمتنی مانند تصویر، نگاره و طرح که در شعر دیداری دهه هفتاد به چشم م یخوردو در نگاهی جزئی تر شعر دیداری، گونه های دیگری پیدامیکند که با اتکا به این شگردها پدید آمده است: شکستن و جدانویسی اجزای واژه، تکرار حروف وعبارت، استفاده از عدد و نشانه های سجاوندیبعنوان نشانه بصری و نظم دادن به کلیّت نوشتار برایتولید یک تصویر، استفاده از نرم افزارهای گرافیکی برای سامان دادن به شعر شکل، استفاده از عکسو تصویر در شعر و استفاده از طراحی برای تولید نشانه بصری. با توجه به یافته های پژوهش میتوان نتیجه گرفت که در شعر دیداری معاصر بیشتر از شیوه شکست هنویسی و جدانویسی اجزای واژه ها استفاده شده است
Concrete verse is a kind of poem which transfers some part of meaning and concept to the addressee with emphasis on visual signs. The aim of this research is to analyses methods of creating of visual signs n contemporary poems which studies poems of Shahroodi, Saffarzade, Mehrdad Falah and Afshin Shahroodi. According to the findings, concrete verse is divided into general types: The first is concrete verse relying on words which usually have writing abnormality and it can be said major part of concrete verse before revolution is of this kind. Another is concrete verse relying on outer context material such as picture, portrait and pattern which can be seen in the in the concrete verse of 1370s and in particularistic view concrete verse has other types which by relying on these tricks are formed: breaking and making distinct parts of word, repetition of letters and phrases, using number and punctuations as visual signs and organizing to the whole of writing to create a picture, using graphic software to ordering form of the poem, using photo and picture n poem and using design to create visual signs according to findings it can be concluded that in contemporary concrete verse mostly breaking and making distinct parts of words method is used.
خلاصه ماشینی:
دیگر، شعر دیداری متکی به مصالح برون متنی مانند تصویر، نگاره و طرح که در شعر دیداری دهۀ هفتاد به چشم میخوردو در نگاهی جزئیتر شعر دیداری، گونه های دیگری پیدا میکند که با اتکا به این شگردها پدید آمده است : شکستن و جدانویسی اجزای واژه ، تکرار حروف و عبارت ، استفاده از عدد و نشانه های سجاوندیبعنوان نشانۀ بصری و نظم دادن به کلیت نوشتار برای تولید یک تصویر، استفاده از نرم افزارهای گرافیکی برای سامان دادن به شعر شکل ، استفاده از عکس و تصویر در شعر و استفاده از طراحی برای تولید نشانۀ بصری.
در زبان فارسی عناوینی چون شعر تجسمی، شعر تصویری، شعر نگاشتنی، شعر شکل و خواندیدنی برای شعر دیداری بکار میرود، اما به رغم تفاوت در نامها، وجه مشترک همۀ این عناوین ، بهره گیری از نشانه های بصری و یا شکل و نگاره در شعر است که عموما با هنجارگریزی نوشتاری و چینش نامتعارف سطرها، به خلق یک تصویر یا شکل میانجامد که مفهوم شعر را به شکل بصری نشان میدهد.
حسنلی با تأکید بر هنجارگریزی نوشتاری به عنوان مهمترین شگرد شعر دیداری، به وجه بصری از طریق تقطیع در اشعار شاملو، احمدرضا احمدی، فروغ فرخزاد و دیگران میپردازد و نیز نمونه هایی از شعر دیداری اسماعیل شاهرودی، شفیعی کدکنی، حمید مصدق ، هوشنگ ایرانی و...
کلمۀ «پهنا» پهن تر نوشته میشود، تا آویخته بودن خرطوم فیل و مفهوم پهنا را به شکل تصویری نشان پاندول ساعت را در وجه دیداری : دهد و وجه دیداری به معنا ببخشد: (رجوع شود به تصویر صفحه) نکتۀ جالب توجه در این بند از شعر شاهرودی، دقت شاعر در جزییات بصری است .