چکیده:
از میان شاخه های سه گانه علوم بلاغی، علم معانی قسمی است که درباره وجوه معنایی کلام و چرایی ساختارهای گوناگون اقسام جمله بحث میکند. یکی از مباحث اصلی در این علم بررسی لایه های عمیق معنایی و مقاصد و اغراض نهفته در جمله های خبری و اقسام گزاره های انشای طلبی است. این اغراض اغلب انعکاسی از عقاید و ویژگی های درونی خالق آن سخنان است و از مقاصد او در بیان سخنش حکایت میکند. ضمن آنکه این مقاصد تا حدودی میتواند نشان دهنده ویژگی ها و شرایط محیطی و اجتماعی هر عصری نیز باشد و شاخصه سبکی هر متن و شاعر یا نویسنده آن بشمار آید. در این پژوهش ضمن بررسی مقاصد ثانوی جملههای خبری در شعر شاعران برجسته در دورهای موسوم به خراسانی و عراقی، میکوشد سیر تحولی این اغراض را با توجه به ویژگی های هر شاعر و هر دوره و زمانی تحلیل کند و با بررسی اغراض نهفته در کلام شاعران رسالت و هدف هر گویندهای را از بیان سخنش نشان دهد و سیر تحول مضمون و محتوای شعر فارسی را در این دو دوره تبیین کند
Among the triple branches of rhetoric, semantics is the one which discusses the semantic aspects of language and the reason of the wide variety of sentence structures. One of the main topics in this science is to investigate the deep semantic layers and purpose and intentions in declarative sentences and the composition types of statements. This intention is a reflection of the beliefs and internal characteristics of the creator of the sentences, and shows his intentions of expressing the sentences. Also, the purposes can somehow indicate environmental and social characteristics and conditions of every period and be considered as the style of a text and its poet or writer. In this study, besides studying secondary purposes of declarative sentences in poems of well-known poets in periods known as Khorasani and Iraqi, the evolution of these intentions with respect to the characteristics of each poet is analyzed. Also, the study tries to show the duty and purpose of expressing a sentence with regards to the intentions in the sentences a poet writes and to explain the evolution of the content of Persian poetry in these two periods
خلاصه ماشینی:
البته در این دو دوره (در طول قرنهای سوم تا دهم) در قالب مثنوی نیز آثار برجستهای خلق شده است اما به دو سبب این قالب شعری در این پژوهش برای بررسی مقاصد ثانوی جملههای خبری انتخاب نشد یکی آن که اشعار در قالب مثنوی بیشتر حالت روایی دارد و مطالب آن با محوریت یک موضوع خاص مطرح میشود و کمتر فضای بافت موقعیتی عصر شاعر یا عواطف و احساسات او در آن منعکس میشود دیگر آن که با وجود مثنویهای متعدد در این دورانهاء بررسی اشعار شاعران در دورة موسوم به سبک خراسانی نشان میدهد که قالب قصیده از دیگر اقسام شعر رواج بیشتری دارد و در دور سبک عراقی نیز قالب غزل غلبه دارد و مفاهیم و مضامین شعری متعدد و متنوعی در این قالب سروده میشود.
همانگونه که در نمودار شماره یک نیز مشخص است در دورة موسوم به خراسانی جمله های خبری بیشتر در مقاصد ثانوی زیر بکار رفته است که به ترتیب فراوانی عبارتست از: ١- مدح و ستایش یا تعظیم و بزرگداشت ، ٢- هشدار، ٣- حسرت ، ٤- اظهار شادی ، ٥- توبیخ و ملامت ، ٦- اظهار ضعف و ناتوانی ، ٧- اظهار غم و اندوه و استرحام ، ٨- مفاخره ، ٩- تحقیر، ١٠- تعجب ، ١١- بیان عظمت و بزرگی چیزی ، ١٢- ترغیب و تشویق ، ١٣- بیان شدت و سختی امری ، ١٤- ادعا کردن ، ١٥- تمنی و آرزو، ١٦- مژده دادن .