چکیده:
کتاب تأثیرگذار پیدایش گونهها یکی از مهمترین آثار چارلز داروین در سال 1859 منتشر و به سرعت در میان اندیشمندان سراسر دنیا دست به دست و به یازده زبان زنده ترجمه شد. در این میان «ما» نیز در مواجهه با این کتاب، با تأخیری قابل توجه، از سال 1318 شمسی بدین سو، ترجمههایی به فارسی داشتهایم. هدف نگارنده کاوش تطبیقی در این ترجمههاست؛ تا از رهگذر چنین نگرهای بتوان نوعی مواجهه را میان «ما» و «آنها» بازجست. ادعا این است که در فقدان ترجمۀ کامل و دقیق از متن اصلی کتاب، همواره با کژ اندیشی و سوء فهم نسبت به چارچوب اصلی اندیشه داروین روبهرو بودهایم؛ این نحوۀ مواجهه، عللی دارد که در این مقاله، به اجمال بررسی شده است. در اینجا ضمن معرفی و گزارش کتاب شناسانه ترجمههای فارسی و عربی، این ترجمهها با ویراست اول و ششم انگلیسی کتاب مقابله و برخی از تفاوتها و مشابهتها به دست داده شده است.
خلاصه ماشینی:
در چنين سپهرانديشگي، اسماعيل مظ هر (١٨٩١-١٩۶٢م ) قدم در ميدان مي نهد و علاوه بر مقالاتي که از پيش مي نوشت، کتاب هايي تأليف کرد و در سال ١٩١٨ کتاب داروين را با عنوان زير ترجمه ميکند: - اصل الانواع و نشوئها بالانتخاب الطبيعͬ و حفظ الصنوف الغالبة فͬ التناحر علͬ البقاء، مطبعة المصرية ، ٣١٢ص .
از اين ترجمۀ ناقص سالها مي گذرد و خبري از ادامۀ فصل ها در مجلد ديگر و نيز کتابي که در مقدمه وعده داده بود نمي شود، تا اينکه شوقي در سال ١٣۵١ ترجمۀ ديگري را با عنوان زير منتشر ميکند: - بنياد انواع بوسيله انتخاب طبيعͬ يا کشمکش و نبرد براي زيستن ، تهران، انتشارات ابن سينا، ۵٣۶ص .
مثال ديگر اينکه در فصل ششم از چاپ اول، بخشي با عنوان انگليسي Transition ديده مي شود که در ويراست نهايي توسط داروين حذف شده است، و در ترجمه هاي شوقي و مظ هر وجود ندارد، اما در ترجمۀ فرهيخته با عنوان «(صور) بينابيني » آمده است.
٣. در اين ترجمه ، نوعي رفتار غير حرفه اي بروز کرده است؛ آنکه مترجم از ترجمه هاي پيشين ياد نکرده است و اين در حالي است که به احتمال بسيار با اين ترجمه ها آشنا بوده است فرهيخته در کتاب داروينيسم و مذهب ؛ نبرد انديشه ها در زيست شناسͬ که درسال ١٣۴٧ منتشر شده است، در صفحۀ ۴۶ از واژٔە «بنياد انواع» براي نام کتاب داروين استفاده کرده است، در حالي که واژٔە برساختۀ ايشان «منشأ انواع» است و کلمۀ «بنياد» در ترجمۀ شوقي به کار رفته است.