چکیده:
با نظر به حجم عظیم مطالعات صورت گرفته در زمینه ی “شهرهای اسلامی” طی یکصد سال اخیر؛ تعدد، تنوع و گاهی تناقض و تشتت نتایج حاصل از این مطالعات از یک طرف، و لزوم پاسخگویی صحیح به بسیاری از سوالات بی پاسخ موجود در این زمینه، از طرف دیگر؛ و همچنین ضرورت اقدام اصولی در راستای تدوین مبانی نظری شهر اسلامی؛ آسیب شناسی مطالعات و پژوهش های سابق و استخراج نقاط قوت و ضعف این مطالعات را، ضرورتی انکارناپذیر کرده است، تا علاوه بر مرتفع کردن بخشی از مسائل فوق، با کمک به ارتقاء کیفی تحقیقات، پژوهش گران محترم را در فعالیت های آتی در این زمینه یاری کند. بر همین مبنا، پژوهش حاضر در نظر دارد، با هدف زمینه سازی برای تدوین مبانی نظری شهر اسلامی، و با روش توصیفی- تحلیلی و اسنادی، اقدام به بررسی محتوای منابع موجود و در دسترس در زمینه مطالعات شهر اسلامی کرده و به تبیین و تحلیل آسیب ها و ایرادات مترتب بر این مطالعات بپردازد.
خلاصه ماشینی:
کینه توزی مستشرقین و نگاه تمسخر آمیز آنان به جهان اسلام یکی دیگر از ایرادات اساسی که بیشتر متوجه آثار غربی ها در حوزه مطالعات شـهرهاا یسـلامی است ، و به تبع آن گاهادر آ ثار پژوهش گران داخلی و مسلمان نیز منعکس گردیـده اسـت ؛ نگـاه تمسخرآمیز، از بالا به پایین ، درجه ی دو و در مواردی نگاه کینه توزانه ی بسیاری از مستشرقین آ درثارشان نسبت به جهان اسلام و مسلمانان می باشد؛ این نگاه که سابقه ی آن به دوران اولیه ظهـوا رسلام و توسعه قلمرو آن در مقابل جهان مسیحیت مربوط می شود، خود را در بررسـی شـهرهای سابق مسلمانان نیز به نمایش گذاشته است .
درواقع پژوهشگران "شهر اسلامی را نه از طریـق آنچـه کـه هست بلکه به کمک آنچه که نیست توصیف کرده اند" (جعیط ، ١٣٧٢: ١٦٣) ایـن در حـالی اسـت که در مورد وجود یا عدم وجود این عناصر در شهرهای سرزمین هـای اسـلامی نظریـات متعـددی ارائه شده و بگونه ای است که نمی توان نظر قطعی و یکسانی را ارائه کرد.
سلیقه ای بودن ادراکات و برداشت های صورت گرفته از منابع دینی این ایراد عمدتا شامل بخشی از مطالعات و پژوهش هایی است که بـه دنبـال اسـتخراج اصـول و مبانی شهر اسلامی از منابع اصیل دین اسلام چون قرآن و سنت مـی باشـند.
طی این دوره، با نظر به تعدد رویکرد محققان مختلف ، حجـم گسـتردهای از دانـش تولیـد گردیـده اسـت ، کـه لازمه ی بهرهبرداری صحیح از آنها، استخراج رهیافت های لازم بـرای مسـائل معاصـر شـهرها و همچنین شالودهافکنی مبانی نظری جامع شهر اسلامی ، نگـاه منتقدانـه و آسـیب شناسـانه بـه ایـن مطالعات می باشد.