چکیده:
رویکردها به برنامه ریزی فضایی همگام با پیچیده تر شدن جوامع دگرگون می شوند. این گونه دگرگونیها، در تنوع پذیری روزافزون الگوهای فعالیت و تحرک افراد، خانوارها، گروهها، نهادها و سازمانها بازتاب می یابد. بدین ترتیب، در حالی که بعضی مفاهیم، همچون ”مسافت“ و ”حرکت“ در جوامع شبکه ای توسعه یافته اهمیت خود را به طور نسبی از دست می دهند، مفاهیم تازه ای، همچون زمان و زمان- فضا اهمیت می یابند. این مجموعه در بررسیهای منطقه ای نوین از جایگاهی برجسته برخوردار بوده، مستلزم رویکردهای تازه ای به جنبه های گوناگون ساختاری- کارکردی مناطق است. پویش ساختاری- کارکردی، به عنوان رویکردی راهبردی به ساماندهی فضا در سطوح و مقیاسهای مختلف، در قالب جغرافیای اجتماعی نوین، می کوشد، ضمن تبیین جنبه های پیچیده ساماندهی فضایی در جوامع کمتر توسعه یافته، برای مسایل ریشه دار در روابط ساختاری- کارکردی آنها چاره جویی نماید. این مقاله در قالب یک بررسی تطبیقی می کوشد، کارآمدی این رویکرد را در مطالعات منطقه ای مورد کنکاش قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
بر این پایه ، اهداف اصلی برنامه ریزی فضایی و به تبع آن، آنچه که "پویش ساختاری- کارکردی" در پی شناخت آن است ، عبارتند از: – اصلاح ساختاری، با توجه ویژه به بستر محیط طبیعی - اکولوژیک و ساختهای اجتماعی - اقتصادی؛ – انتظام فعالیتها در عرصه های گوناگون زندگی و فعالیت ؛ و – نظم بخشی به روابط حاکم بر فعالیتها و نیز ساختهای گوناگون (مقایسه شود با سعیدی، ١٣٩١؛ و نمودار شماره ٢).
مقایسة ساختارهای محیطی - اکولوژیک و اجتماعی - اقتصادی دو ناحیة مورد بررسی گویای تفاوتهای بعضا آشکار است : ناحیة آران- بیدگل از نواحی باستانی با پیشینة سکونتگاهی چندهزارساله ، بلحاظ سابقة یکجانشینی و فعالیتهای مستقر اقتصادی، در مقابل ناحیة راز- جرگلان که از سابقة کم اسکان و جمعیت برخوردار است ، قرار دارد.
جنبه های ساختاری- کارکردی اقتصاد دو ناحیه نیز مبین تفاوتهای بارز است : در حالی که فعالیتهای اقتصادی در ناحیة آران- بیدگل بلحاظ طبقه بندی، بیشتر به فعالیتهای شهری، یعنی بخشهای صنعت و خدمات تعلق دارد، یعنی ٥٥ درصد از نیروی کار ناحیه در واحدهای صنعتی مشغول به کار هستند، فعالیت کشاورزی به نوعی جنبة تکمیلی و حاشیه ای دارد.
در آران- بیدگل سابقة یکجانشینی به نحوی ساختاری (ساختار تاریخی - فرهنگی ) عمل نموده و به زندگی شهری دامن زده است ، تا جایی که زندگی در عرصه های روستایی در این ناحیه با زندگی در محیط شهری، نه به لحاظ ساخت و ساز مسکن و نه فعالیت و درآمد و نه روابط اجتماعی - اقتصادی، تفاوت چندانی ندارد.
Weichhart, Peter (2008), Entwicklungslinien der Spzialgeographie (von Hans Bobek bis Benno Werlen), Franz Steiner Verlag, Stuttgart; 23.