چکیده:
اصولا در اغلب کشورها، معلولین و جانبازان از حقوق شهروندی خود به منظور بهره برداری از اغلب امکانات شهری تا حدود زیادی در مضیقه بوده و به دلیل نامناسب بودن ساختار کالبد و مدیریت شهر برای این کاربران، آنها از امکان مشارکت در بسیاری از فعالیت های اجتماعی نیز محروم هستند. در حالی که دسترسی معلولین به بناها، تجهیزات شهری، شبکه حمل و نقل، مراکز تفریحی، گردشگری و سایر ساختارهای فیزیکی متنوع شهری نه تنها موجب می شود تا از استعدادها و نیروهای آنان استفاده مفید به عمل آید، بلکه، نوعی پیشگیری از وقوع معلولیت های جدید نیز به شمار می آید. هدف پژوهش حاضر، سنجش چگونگی تناسب کالبد شهر زاهدان برای استفاده جانبازان و معلولین و احیانا مخاطرات و نارسایی های ناشی از آن می باشد. بنابه فرضیه تحقیق ساختمان های-عمومی شهرهای ایران متناسب زندگی، کار و آمد و شد معلولان و جانبازان نیستند. به منظور آزمون این فرضیه ضمن بررسی سابقه تلاش برای متناسب سازی شهرها برای نیازهای جانبازان و معلولین در جهان و ایران، قواعد و استانداردهای شهری متناسب با معلولین و جانبازان کندوکاو و چارچوب تئوریک به عنوان ابزاری برای سنجش و مقایسه فراهم شد. درگام بعدی وضعیت ساختمان-های شهر زاهدان مورد بررسی میدانی قرارگرفت و با شاخص های علمی مقایسه و تحلیل گردید. درعین حال جهت تحلیل داده ها از تکنیک مجموع های وزنی برای ساختمان ها بهره گرفته شد. نتایج تحلیلی حاصل از این پژوهش نشان می دهد که شهرزاهدان از حیث فیزیکی و مدیریتی متناسب با نیازهای معلولین نبوده و مخاطراتی را برای آنان درپی دارد. در عین حال این پژوهش حاوی رهنمود هائی برای برنامه ریزان و توسعه دهندگان شهر بوده که عملا دربرگیرنده راهبردهای بهبود معیارها و شاخص های فیزیکی، تدقیق قوانین ومقررات و تدابیر مدیریتی جهت متناسب سازی فضاها برای جانبازان و معلولین می باشد. گرچه این تحقیق بر روی شهر زاهدان تمرکز نموده، اما مدل و روند سنجش و مقایسه آن به عنوان ابزاری نسبتا کارآمد برای متناسب سازی ساختمانها در هر شهر دیگر ایران یا کشورهای مشابه قابل استفاده خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
در کشور ایران با وجود اینکه معلولین و جانبازان درصد قابل توجهی از جامعه را تشکیل می دهند، اما موضوع مناسب سازی شهرها چندان موردتوجه قرار نگرفته است ، و این افراد از لحاظ دستیابی به حقوق شهروندی و اجتماعی خود در مقایسه با سایر افراد وضعیت نامناسبی دارند و استفاده از برخی فضاهای شهری برای آنان مخاطرهآمیز می باشد.
در ذیل به اختصار تعدادی از استانداردهای شهر هلسینبرگ در کشور سوئد برای مناسب سازی پله ها آورده شده است : پله های خارج از ساختمان باید حداقل سه پاگرد با ابعاد مناسب داشته باشد.
به منظور تحجلیل کمی یافته ها، مدل مجموع وزنها ١(WSA) مدنظر قرار گرفت تا امکان ارزیابی فضاهای شهری زاهدان را از حیث مناسب بودن برای استفاده معلولین و جانبازان فراهم کند.
مدل مجموع وزنی : برای ساخت مدل بر اساس معادله (١) فرض بر این بوده که می خواهیم درباره تعداد m ساختمان با در نطرداشت n استاندارد شاخص سنجش کمی نماییم و سپس ارزیابی کنیم که آیا مناسب نیازهای معلولین هستند یا خیر؟ بدین منظور هر ساختمان که بیشترین نمره وزنی را داشته باشد مناسب ترین خواهد بود.
نتـایج حاصل از این پژوهش ، بیانگر آن است که با توجه به یافته های تحلیلی ارائه شده در ستون سمت راست (WS) جدول ٤ و همچنین نمودار شماره ٣ که عدد مطلوبیت (WS) برای تمامی ساختمانهای مورد بررسی در شهر زاهدان (٥٤ ساختمان)، کمتر از حد مطلوب (١٦.