چکیده:
تحقیق حاضر به بررسی وتجزیهوتحلیلبرنامههای مدیریتی موثربرمیزان اثربخشی تعاونی های مرتعداری در حفظ، احیا و بهرهبرداری از مراتع استان گلستان پرداخته است. بدین منظور، تعاونیهای تحت نظارت اتحادیه تعاونیهای مرتعداری با حداقل پنج سال فعالیت در عرصههای مرتعی بررسی شدند. جمعیت مورد مطالعه شامل 1043 نفر از اعضای تعاونیهای مرتعداری بودند که با استفاده از روش تحقیق پیمایشی و نمونهگیری طبقهبندی شده تصادفی، دادههای مورد نیاز با کمک پرسش نامه از 280 نفر از اعضا، به عنوان نمونه تصادفی، از بین 21 تعاونی مرتعداری در استان گلستان جمعآوری شد. نتایج نشان داد که میزان اثربخشی تعاونیها در امر حفظ، احیا و بهرهبرداری از مراتع در دامنه 1تا 5، برابر 35/ 3 یعنی در حد متوسط به بالاست. همچنین عواملی مانند کنترل ظرفیت تعداد دام در مرتع، اجرای عملیات بوتهکاری و جلوگیری از تبدیل مراتع به اراضی متروکه و بایر بیشترین تاثیر را در میزان اثربخشی تعاونیها در فعالیت حفظ، احیا و بهرهبرداری از مراتع دارند. یافتههای حاصل از همبستگی نشان داد که به جز سه عامل، یعنی ارتباط با سایر تعاونیها و میزان ارتباط با اعضا و استقرار تعاونیها در مکان مناسب، سایر برنامههای مدیریتی با میزان اثربخشی تعاونیهای مرتعداری رابطه ای مثبت و معنیدار دارند. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل عاملی، عوامل موثر بر اثربخشی تعاونیها را میتوان در 4 دسته طبقهبندی کرد که بیشترین میزان تبیین مربوط به دسته اول یعنی رفاه اقتصادی- اجتماعی است که 48/ 28 درصد از واریانس کل را تبیین کرده است.
This research analyzed the effect of management practices and the effectiveness of range management cooperatives on conservation، reclamation and utilization of rangelands in the Golestan province. The Cooperatives which had at least 5 years of operations were selected. A survey research was used to conduct this study. The population consisted of (N=1043) members from 21 range management cooperatives in Golestan province. A classified random sampling technique was used to select (n=280) members. Data was collected using a questionnaire. Results showed that the effectiveness of cooperatives on conservation، reclamation and utilization of rangelands gained a mean score of 3.35. Respondents indicated that factors such as controlling stocking rate in rangelands، implementing shrub planting and preventing rangeland transformation to barren lands، are pretty effective. Correlations showed that all the management activities except three factors namely consisting of relation with other cooperatives، the amount of relation with members and establishment of cooperatives in an appropriate location، had positive and significant relation with range management cooperatives effectiveness. Factor analysis classified factors in to four groups. The first factor group was economic-social welfare، which explained 28.48 of total variance. Based on the findings and to increase the effectiveness of the cooperatives، it is recommended that range management cooperatives should take serious attempt to entice greater trust and satisfaction of members، provide drinking water for livestock and planting trees to increase forage.
خلاصه ماشینی:
موسایی و احمدی (١٣٨٧)، حیدرپور و همکاران (١٣٨٧) و یزدان پناه و صمدیان (١٣٨٨) همکاری تعاونیها را با سازمان های ذیربط و همچنین نامغ (١٣٨٨)، نکویی نایینی (١٣٨٥)، طالب (١٣٨٧) و کرمی و آگاهی (١٣٨٩)ارتباط با سایر تعاونیها را در موفقیت تعاونیها مؤثر دانسته اند.
ویژگیهای فردی پاسخگویان تحقیق (٢٨٠=n) (به تصویر صفحه مراجعه شود) نتایج بررسی میزان اثربخشی تعاونیهای مرتعداری در حفظ ، احیا و بهره برداری از مراتع (جدول ٢) نشان میدهدکه اثربخشی این تعاونیها در کنترل ظرفیت تعداد دام در مرتع ، اجرای عملیات بوته کاری و جلوگیری از تبدیل مراتع به اراضی متروکه و بایر از سایر عوامل بیشتر میباشد.
همچنین رضایت اعضا از فعالیت های تعاونی باعث افزایش اثربخشی تعاونیهای مرتعداری در برنامه های احیایی و بهره برداری از مراتع شده است که این یافته با یافته های صدیقی و درویشینیا (١٣٨١)و علیبیگی و نکویی نایینی (١٣٨٧) عباسی و همکاران (١٣٨٨) هم خوانی دارد.
همچنین بین استقرار تعاونیها در مکان مناسب ، میزان ارتباط با اعضا و ارتباط با سایر تعاونیها با اثربخشی تعاونیهای مرتعداری در فعالیت های خود رابطۀمعنیدار وجود نداشت به طوری که این یافته بر خلاف نتایج تحقیقات کرمی و آگاهی (١٣٨٩)، صفری و همکاران (١٣٨٨)، کاونینین (١٩٩٩) و شاور و همکاران (١٩٩١) میباشد.
تحلیل عاملی نیز نشان داد که عامل رفاه اقتصادی - اجتماعی مهم ترین عامل مدیریتی مؤثر در میزان اثربخشی تعاونیهای مرتعداری در حفظ ، احیا و بهره برداری از مراتع است .