چکیده:
یای میانجی ابتر یا همزه مانند (ء)که بعد از اسامی مختوم به های غیرملفوظ بکار میرود؛ مانند: نامه من، خانه من، پدیده ایست که از دیرباز در متون کهن فارسی رایج بوده و بعنوان میراث زبانی و فرهنگ نوشتاری بدست ما رسیده است؛ و یاددهی و یادگیری آن برای برقراری ارتباط نوشتاری با گذشتگان و انسانهای عصر حاضر و آینده یک امر ضروریست. اکنون بیش از ده سالست که در کنار برخی تغییرات رسم الخط زبان فارسی بجای یای کوچک بالای های ناملفوظ، از یای بزرگ (ی) استفاده میکنند. این جریان از کتابهای درسی آموزش و پرورش شروع شد و از آن طریق به سایر مراکز نشر و چاپ گسترش یافت. علیرغم اینکه فرهنگستان زبان و ادب فارسی کاربرد یای میانجی بعد از های غیرملفوظ را به صورت همزه مانند(ء) تصویب کرده است؛ اما اصل تعمیم ، تطابق صورت مکتوب با ملفوظ، ملاحظات آموزشی، سابقه کاربرد آن در برخی از متون گذشته و التباس آن با همزه از جمله دلایلیست که طرفداران یای میانجی بزرگ را برآن داشته است که بر اعتقاد و التزام خود به کاربرد یای بزرگ بعد از های غیرملفوظ راسخ بمانند. این مقاله به بررسی میزان اتقان دلایل فوق الذکر میپردازد و نتیجه میگیرد که باید مصوبه فرهنگستان زبان و ادب فارسی ملاک عمل ما در ویرایش و نگارش فارسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
اما متاسفانه سازمان پژوهش با گرفتن این مجوز به تدریج (ی) بزرگ را تنها صورت مجاز پذیرفت و آن را در تمام متون کتابهای دبیرستانی حتی دورههای تربیت معلم اعمال کرد و بدین ترتیب کاربرد یای میانجی بزرگ بعد از های غیرملفوظ در میان دانش آموزان و معلمان مدارس و دانشجویان تربیت معلم اشاعه یافت؛ و از آنجا بود که به سایر نشریات کشور راه پیدا کرد و از جنبة صرف آموزش ابتدایی خارج شد.
یای میانجی یکی از صامتهای زبان فارسیست که بعنوان میانجی برای پرهیز از التفشای مصوت آخر کلمه و کسرة اضافه که پس از آن میآید بکار میرود و در میان صامتهای میانجی دیگر » بیشترین بسامد را دارد ؛ مانند : موهای بلند او گیسوی بلند او سبزی باغ او خانة بزرگ ما برخی معتقدند به جای یای همزه مانند از یای بزرگ باید استفاده کنیم؛ یعنی برای کسره اضافه بیش از یک یای میانجی نداشته باشیم و بنویسیم : خانه ی بزرگ من پنجره ی بزرگ کلاس پرده ی کثیف کلاس یای میانجی در متون کهن فارسی: بر اساس قراینی که وجود دارد » یای میانجی بعد از های غیرملفوظ در متون بسیار کهن دیده نمیشود .
در این کتاب رسمالخط برخی از کلمات از جمله یای میانجی بصورت زیر آمده است : نامهای که گواهی می دهد سه نامه ی کی کواهی میدهد (سورآبادی» ص۲۱) همچنین بعد از کلمات مختوم به های غیر ملفوظ یای همزه مانند بکار نرفته» بلکه از یای بزرگ استفاده شده و گاهی هم در نوشته هیچ واج میانجی دیده نمیشود؛ ولی از آنجا که در این ترکیب حتما باید از واج میانجی استفاده شود بنظر میرسد که های آخر کسره دارد و ها را بعنوان واج میانجی بکار برده است.