چکیده:
گروه صنعتگران خراسان و ماوراءالنهر در عهد تیموریان، پیرو رونق اقتصادی و سیاست حمایتهای امیران تیموری، موقعیت گزیدهای در جامعه یافتند. مقاله این پرسش اساسی را مورد توجه قرار میدهد که سیاستهای تیمور و جانشینانش چه تأثیری بر جایگاه اجتماعی گروه صنعتگران در خراسان و ماوراءالنهر و به تبع آن بر وضعیت صنعت در این نواحی داشته است؟ در اثر شرایط و امکانات منطقه و حمایت حکومت گروه صنعتگران در خراسان و ماورالنهر بازساماندهی شدند و ساختار یافتند. در این پژوهش بررسی این فرآیند و بررسی نقش اجتماعی-اقتصادی گروه مذکور در ارتباط با حکومت تیموریان مد نظر قرار دارد. با روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری اعم گزارشهای مربوط به دوره زمانی ظهور تیمور تا پایان حکمرانی بایقرا، احیاء گروه صنعتگران و جایگاه آنان در اجتماع به مثابه یک مسأله اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفت.
خلاصه ماشینی:
نوشتار حاضر درصدد بررسی نقش و جایگاه اجتماعی گروه صنعتگر خراسان و ماوراءالنهر در دورۀ زمانی حکمرانی تیموریان و از دریچۀ سیاستهای امیران تیموری و همچنین تأثیر این اقدامات بر وضعیت صنعت در خراسان و ماوراءالنهر است.
رحمتی در مقالهای که به بررسی اوضاع اقتصادی خراسان در عهد ابوسعید تیموری پرداخته صرفا به دو موضوع کشاورزی و تجارت نظر داشته و نوشتۀ وی فاقد هرگونه دادهای درخصوص صنعت و صنعتگران در این مناطق است (رحمتی 1394: 73- 92).
بلانت در بررسی خویش از سمرقند و ماوراءالنهر اطلاعات و تحلیلهای قابلتوجهی از وضعیت راهها و اوضاع تجارت در این منطقه ارائه داده است که در نوع خود برای بررسی اقتصاد دورۀ تیموریان ارزشمند است، اما در اثر وی هیچگونه اطلاعاتی دربارۀ جماعت صنعتگران بهچشم نمیخورد (بلانت 1387: 165 به بعد).
توجه به این نکته ضروری است که گروه اجتماعی مذکور براثر یورش مغول نابود گردید و خلأ حضور آنان در شهرهای خراسان و ماوراءالنهر تا برآمدن تیموریان تداوم یافت.
بااینتفاصیل، بخش قابلتوجهی از گروه اجتماعی صنعتگران ماوراءالنهر و خراسان و بالاخص شهر سمرقند در عهد تیموریان اصلیتی مربوط به سایر نواحی داشتند.
گویا سبک بینظیر پارچهبافی کمالالدین ارمکباف موردتوجه سایر نساجان خراسانی قرار گرفت و الگو و شیوۀ پارچهبافی او را در صنعت نساجی در پیش گرفتند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (همان: 262- 263) «تایارمکی» یا «تایاورمکی» نوعی از پارچۀ ارمک بود که در منابع سدۀ نهم هجری از آنها نام برده شده است (واصفی هروی 1349: ج 1، 50).
نوع رابطۀ گروه صنعتگران خراسان و ماوراءالنهر با حکومت تیموریان در بسیاری از موارد تعیینکنندۀ نقش و جایگاه آنان در شهرهای این منطقه بود.