چکیده:
اعمال ولایت پدر و اجداد پدری بر فرزند و نواده در حقوق ایران، موجب شناسایی امتیازات عدیدهای برای این سرپرستان، جهت مداخله در امور مالی فرزند تحت سرپرستی آنهاست. قانون مدنی ایران، ولایت جد پدری را در عرض ولایت پدر پذیرفته و برای مادر، ولایتی جهت اداره امور مالی فرزند در نظر نگرفته است. در حقوق فرانسه نیز پیش از اصلاحات سال 1970 میلادی قانون مدنی فرانسه، قدرت مطلقه در مدیریت اموال فرزندان، به سان حقوق کنونی ایران، از آن شخص پدر بوده است. به موجب اصلاحات در قانون مدنی فرانسه، «قدرت مطلقه پدری»، جای خود را به «اشتراک و همکاری ابوین» در اداره اموال فرزند صغیر بخشیده است.
مقایسه بین دو شیوه متفاوت مدیریت اموال فرزند در حقوق ایران و فرانسه و بررسی مزایا و کاستیهای هر کدام از این دو شیوه، از اهداف نوشتار کنونی است. در تعقیب اندیشه فوق، پژوهش حاضر با رویکردی تطبیقی در مقام روشن نمودن این دو مساله است که بر پذیرش الگوی ریاستی پدر در خانواده و یا مدیریت اشتراکی ابوین در این مورد، چه احکام مالی مترتب میگردد و نظریه پدرسالاری و تفویض اختیار مطلق مدیریت اموال فرزند به پدر و یا جد پدری او تا چه حدی مبتنی بر مصلحت واقعی طفل در عصر کنونی است.
خلاصه ماشینی:
قانونگذار در کنار اختیارات گستردهای که برای ولی در نظر گرفته، ضمانت اجراهایی نیز برای عدم رعایت مصلحت و غبطه کودک پیشبینی کرده است که از آن جمله، میتوان به ماده 1043 قانون مدنی در باب نکاح دختر باکره و اسقاط اجازه ولی قهری و مواد 1182 و 1184 مطابق ماده 1184 قانون مدنی: «هر گاه ولی قهری طفل رعایت غبطه صغیر را ننماید و مرتکب اقداماتی شود که موجب ضرر مولیعلیه گردد، به تقاضای یکی از اقارب وی و یا به درخواست رییس حوزه قضایی پس از اثبات، دادگاه ولی مذکور را عزل و از تصرف در اموال صغیر منع و برای اداره امور مالی طفل، فرد صالحی را به عنوان قیم تعیین می نماید.
برخورداری از حق دریافت نفقه اقارب از جمله حقوق پدر بر فرزند، نفقه اقارب است که به موجب ماده 1200 قانون مدنی، پدر میتواند در صورت نیاز و فراهم بودن شرایط، نفقه خود یا مادر فرزند را از اموال وی تامین نماید که این نظر مورد پذیرش بعضی فقها نیز میباشد (حلی، 1418ق، ص512).
اعمال اقتدار اشتراکی از آن جایی که فرانسه از الگوی اشتراکی مدیریت خانواده تبعیت کرده و این مهم در تمامی حوزههای اداره خانواده و آثار آن به وضوح دیده میشود، ماده 382 قانون مدنی پدر و مادر را به صورت اشتراکی، دارای حق سرپرستی و برخورداری از اموال فرزند میداند و این حق را بر خلاف حقوق ایران، صرفا مختص به شخص پدر ندانسته و برای مادر جایگاهی کاملا برابر با پدر قایل است که این نکته از مزایای نظام حقوقی فرانسه به شمار میرود.