چکیده:
دین مهر، آیین رازآمیز میترا، فرقهٔ میترا یا میتراییسم از اواخر سده نوزدهم میلادی جای مهمی را در پژوهشهای باستانشناسی و تاریخ دین به خود اختصاص داده است. از آنجا که میترا به عنوان خدای مورد ستایش پیروان این فرقه رومی به نظر اکثریت قریب به اتفاق پژوهشگران، یک خدای هندو-ایرانی است، از آغاز این اندیشه به اذهان آمده و هنوز هوادار دارد که نه فقط خدا یا قهرمان آن فرقه، که کل این کیش شاید پیش از انتشار در روم، در کشور همسایه شرقی، یعنی شاهنشاهی ایران که مردمانش از سدهها پیش ایزدی با نام «میترا» را بسیار خوب میشناختند، وجود داشته است. مشکل اینجاست که هرچهقدر در قلمرو امپراتوری با نبود متن در مورد خود میترا روبرو هستیم، در قلمرو ایران، با کمبود مدارک و شواهد هنری و مادی مواجه میشویم. برای شناخت میترا در ایران جدا از شناخت این ایزد در الاهیات مردمان آریایی، باید تحولات دینی ایرانیان با تمرکز بر ستایش میترا را از نظر گذراند. آنگاه میتوان به تطبیق آن با فرقه میترا در روم پرداخت.
خلاصه ماشینی:
پرستش میترا در ایران پیش از ساسانیان بهرام روشنضمیر 1 تاریخ دریافت: ۲۵/۷/9۶ تاریخ پذیرش: ۴/۹/9۶ چکیده: دین مهر، آیین رازآمیز میترا،2 فرقهٔ میترا یا میتراییسم از اواخر سده نوزدهم میلادی جای مهمی را در پژوهشهای باستانشناسی و تاریخ دین به خود اختصاص داده است.
از آنجا که میترا به عنوان خدای مورد ستایش پیروان این فرقه3 رومی به نظر اکثریت قریب به اتفاق پژوهشگران، یک خدای هندو-ایرانی است،4 از آغاز این اندیشه به اذهان آمده و هنوز هوادار دارد که نه فقط خدا یا قهرمان آن فرقه، که کل این کیش شاید پیش از انتشار در روم، در کشور همسایه شرقی، یعنی شاهنشاهی ایران که مردمانش از سدهها پیش ایزدی با نام «میترا» را بسیار خوب میشناختند، وجود داشته است.
ir Mysteries of Mithra Cult شاید تنها مخالف، دیوید اولانسی باشد که احتمال داده عنوان این فرقه از میتراداتس(مهرداد) اوپاتر ششم، پادشاه پونت، گرفته شده است.
از آنجا که «ایزدبانوی جنگاور» که نگهبان شهر باشد در جهان یونانی کاملا رایج بود(آتنای نیزهدار، آرتمیس کماندار)، و در جهان ایرانی هم بنابر اوستا، آناهیتا یک جنگسالار تمامعیار است، با توجه به نبود یک نمونهی بومی قفقازی، و اهمیت آناهیت مادر در آنسرزمین، 2 یک ایزدبانوی جنگاور ارمنی یا گرجی -که بازتاب مدرن آنها مادر ارمنستان/مادر گرجستان امروزی است- نمیتواند بیارتباط با آناهیتا باشد.
از پرکاربرد بودن نام مهرداد در دوره اشکانی 9 (که آنهم منحصر به یک دوره 200 ساله است) گاه نتیجه گرفتهاند که میترا دستکم در شرق ایران ایزد برتر بوده و اشکانیان یا پارتها مهرپرست بودهاند.