چکیده:
رویکردها و مدل های اعتیاد عوامل متعددی را در گرایش به اعتیاد موثر می دانند. روش این پژوهش کتابخانه ای و اسنادی بود. مدل ها و رویکردهای اعتیاد با مرور یافته های علمی و رویکرد تحلیلی و نظری مورد بررسی قرار گرفت. هر یک از مدل ها برای درک اعتیاد یا رفتارهای اعتیادی خاص به شیوه گرایش به اعتیاد و عوامل متفاوت در تداوم اعتیاد تاکید دارند. مدل اجتماعی/ محیطی، اعتیاد را اکثرا بازتاب عوامل محیطی همچون فقر، پایگاه پایین اقتصادی اجتماعی، فشار اجتماعی، همنشینی با افراد کج رو و... می داند. مدل روانی، اعتیاد را حاصل شکست در اراده فرد وابسته به مواد می داند و مدل ژنتیکی و وراثتی به دنبال پاسخی از منظر بیولوژیکی است. به این علت که هرکدام از این مدل ها نظرات تک بعدی و ناقصی را ارائه داده اند برخی از صاحب نظران به سمت ادغام این تبیین ها حرکت کردند و مدل زیستی-روانی- اجتماعی را مطرح کرده اند. البته در سال های اخیر بعد معنوی نیز به این مدل اضافه شده است. طبق این مدل، اعتیاد حاصل ترکیب عوامل زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی است. اعتیاد به عنوان یک آسیب اجتماعی در کنار مشکلاتی چون بیکاری، فقر، طلاق و ... تحت تاثیر دلایل روان شناختی فردی که خود در بستر خانواده، ارتباط با همسالان و جامعه شکل می گیرد، به دلیل تبعات فراوان آن در نظام سیاسی اقتصادی کشور نیازمند توجه و اراده جدی برای کاهش آسیب های آن است. بنابراین بهتر است برنامه ریزی برای پیشگیری و درمان اعتیاد با در نظر گرفتن ابعاد زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی باشد. مهم ترین ویژگی این مدل، نگاه جامع و کل نگر به انسان است.
خلاصه ماشینی:
Simons -Morton & Farhat مثلا از دســت دادن نزدیکان ، طلاق پدر و مادر، اخراج از شــغل یا اخراج از مدرســه و تجربه وقوع حوادث منفی مانند ســوءاســتفاده جنســی از کودکان ، قربانی شــدن یک واقعه جنایی ، تنبیه های لفظی یا جسـمانی تمایل به مصـرف مواد را در افراد ایجاد میکند (شکری، ١٣٩٥).
از جمله عوامل اجتماعی و فردی مرتبط بـا اعتیـاد عبـارتنـد از: در دســـترس بودن مواد، هنجارهای فرهنگی، فقر و محرومیت اقتصـــادی، تعارض و پیوند ضـــعیف خانوادگی ، رفتارهای مشـــکل شـــایع و اولیه ، کارکرد تحصـیلی ضـعیف ، فقدان تعهد به مدرســه ، عدم پذیرش همسـالان و وابســتگی منفی به آن ها، نگرش مطلوب و ضــداجتماعی به مواد، تجربه زودهنگام ســوءمصــرف ، تجربه پایین والدین در ســاختاربندی و ســازماندهی خانوادگی، ســبک کنار آمدن با تغییرات رشــدی ناشــی از عبور از نوجوانی و جوانی بـه بزرگســـالی، فقـدان نظـارت والـدین ، جو منفی خــانواده ، نوع روابط با همسالان ، چگونگی محیط مدرسه و اوضاع و شرایط محله زندگی.
Kermode, Sono, Songput & Devine مکانیســم های دفاعی فرد معتاد، خانواده و ویژگیهای جمعیت شــناختی؛ در ســطح هیجانی عواملی مثل هوش هیجانی، هیجان طلبی و ســبک تنظیم هیجان و در ســطح اجتماعی عواملی مثل وضــعیت آنومیک ، ســرمایه اجتماعی، شـــبکه روابط ، حمایت اجتماعی، شـــکاف بین نسلی و معنویت نقش عمده در گرایش ، شروع و ادامه مصرف مواد ایفا میکنند.
نتایج تحقیق پازانی، برجعلی، احدی و کراســکیان موجمباری (١٣٩٥) نشــان داد که هم وابسـتگی به عنوان یک رفتار اکتسـابی شـامل غفلت از خود و کاهش هویت فردی، تحت تـاثیر عوامل روان شـــناختی و نیز عوامل اجتماعی شـــکل میگیرد و رابطه این عوامل روانی اجتماعی را با آمادگی برای مصرف مواد مخدر واسطه گری میکند.