چکیده:
دفاع به معنای راندن، دور کردن و دفع تجاوز به حریم فرد با هدف تأمین امنیت جسمی و روحی افراد جامعه، یکی از مسائل مهم امروز در گستره فقه و حقوق اسلام و حقوق بینالملل است که در خلال آن فرد به حفظ جان یا شخصیت و آبروی خود یا افراد دیگر در مقابل متجاوز میپردازد. این عملکرد در هر یک از دو منبع مذکور دارای شرایط و ضوابطی از قبیل: تناسب و تلازم دفاع با خطر، تجاوز نظامی و مسلحانه، ضرورت و لزوم دفاع در مقابل متجاوز و ... است که با تفاوتها و مشابهتهایی بروز و نمود یافته است. دین اسلام در برخی موارد نهتنها دفاع را نوعی حق بلکه نوعی تکلیف واجب دانسته و افرادی که درراه دفاع از حریم کشته میشوند را شهید معرفی نموده است. این در حالی است که در حقوق بینالملل به جنبهحق بودن آن تأکید شده و در برخی تفاسیر موسّع، آن را از محدوده دفاع خارج ساخته و به حالت حملات پیشگیرانه مبدل ساخته که ماهیت دفاع مشروع را تحتالشعاع قرار داده و از حالت عادی خارج میسازد. همگرایی و واگرایی مبانی اسلام با مبانی غرب از این نقطه آغاز میشود که در این پژوهش قابلبحث است.
خلاصه ماشینی:
علاوه بر فقه و حقوق امامیه در سیستم حقوقی بین المللی یکی از موارد قابل توجه دفاع است که اگرچه در دین اسلام تحت شرایطی خاص به آن دفاع مشروع اطلاق میشود با این وجود با معانی مشابه و مرتبطی دارای نقاط اشتراک و افتراق است که در ضمن بحث بیان خواهد شد.
٣- جایگاه دفاع مشروع در فقه امامیه و حقوق ایران امام خمینی (ره ) در تحریر الوسیله دفاع را به دو قسم (دفاع از حوزه اسلام و دفاع از نفس و مانند آن ) تقسیم نموده و در ارتباط با قسم اول میفرماید: «اگر کشورهای اسلامی و یا مرزهای آنها از طرف دشمن خطرناکی موردحمله قرار گیرد، به گونه ای که مجتمع اسلامی در معرض خطر باشد، دفاع بر همه واجب است و سپس این امر را بر استیلاء سیاسی و اقتصادی نیز تعمیم داده و میفرمایند: اگر روابط تجاری با دشمنان اسلام حوزه اسلام و بلاد مسلمین را از نظر سیاسی مورد خطر قرار دهد، بر همه مسلمانان واجب است از چنین روابطی خودداری نمایند؛ و اگر بعضی از دولت های اسلامی و یا نمایندگان مجلس ازنظر سیاسی و یا اقتصادی موجب آن گردند که اجانب ازنظر سیاسی و اقتصادی در کشورهای اسلامی نفوذ پیدا کنند، چنین کسانی خائن محسوب شده و باید از مقامشان معزول گردند.
به عنوان مثال ، ماده ١٥٦ قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ مقرر میدارد: «هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس ، عرض ، ناموس ، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع ، مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب میشود، در صورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمیشود: الف - رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.