چکیده:
ایران همواره به منطقۀ آسیای مرکزی بهعنوان منطقهای در مجاورت جغرافیاییاش از جنبههای مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، ژئوپلیتیک و امنیتی توجه داشته است. با توجه به پیوستگیهای مختلف ایران و آسیای مرکزی، وضعیت امنیتی در منطقه از منظر ثبات و بیثباتی میتواند بر امنیت ایران تأثیرگذار باشد. در بیش از یک دهۀ اخیر، با تغییر رخداده در مفهوم امنیت و طرح جنبههای نوین امنیت، بر میزان اهمیت آسیای مرکزی برای ایران از منظر امنیتی نیز افزوده شده است. بر این اساس، نوشتار حاضر با تمرکز بر موضوع امنیت در آسیای مرکزی و با استفاده از چارچوب نظری «مجموعههای امنیتی منطقهای»، تلاش دارد ضمن ارائۀ یک طبقهبندی از مهمترین مسائل و دغدغههای امنیتی موجود در منطقه، جنبههای پیوند ایران را با این منطقه در بحث امنیت بررسی کند. بهبیان دیگر، این نوشتار در پی پاسخگویی به چرایی تأثیرگذاری امنیت در منطقۀ آسیای مرکزی بر امنیت ملی و منافع ملی ایران است و پس از بررسی و تحلیل موضوع، چنین بیان میکند که با توجه به میزان و شدت پیوندهای امنیتی ایران با منطقۀ آسیای مرکزی، ایران به جزئی از مجموعۀ امنیتی آسیای مرکزی تبدیل شده است. همین مسئله، سبب شده امنیت در منطقه بر امنیت و منافع ملی ایران تأثیرگذار باشد. در این نوشتار از روش «تبیینی» بهره گرفته شده، بدین معنا که با بهرهگیری از چارچوبی نظری، فرضیۀ پژوهش از دل گزارههای نظریه اقتباس شده و در رابطه با موضوع بحث، به آزمون گذاشته شده است.
خلاصه ماشینی:
بـه بيـان ديگر، اين نوشتار در پي پاسخ گويي به چرايي تأثيرگذاري امنيت در منطقـۀ آسـياي مرکـزي بـر امنيـت ملي و منافع ملي ايران است و پس از بررسي و تحليـل موضـوع ، چنـين بيـان مـيکنـد کـه بـا توجـه به ميزان و شدت پيوندهاي امنيتي ايران با منطقۀ آسياي مرکزي، ايـران بـه جزئـي از مجموعـۀ امنيتـي آسياي مرکزي تبديل شده است .
در بعد عمل گرايانه نيز جاذبه هاي گوناگون منطقه از منظر اقتصادي و همچنين اهميت تحولات سياسي و امنيتي اين کشورها از لحاظ تأثيرگذاري آن بر ايران ، مسـائلي بـود کـه لـزوم توسـعۀ روابط با کشورهاي آسياي مرکزي را بيش از پيش برجسته سـاخت .
بر اساس آنچـه بوزان در نظريۀ مجموعه هاي امنيتي منطقه اي توضيح مـيدهـد، در صـورتي کـه موضـوع هـاي امنيتي در کنار يکديگر فهرست شوند و در ترکيب با کنشگران مرتبط با آن موضوع ها و مسائل امنيتي مورد توجه قرار گيـرد، مشـخص خواهـد شـد کـه در برخـي منـاطق از جهـان ، شـدت تهديدهاي امنيتي و نيز نوع منافع و عملکرد کنشگران درگير در آن ، فضـاي امنيتـي متفـاوتي را نسبت به مناطق پيراموني به وجود آورده است .
Patrick Morgan موجود، بيشتر يک يا چند عضو مهم ، از ميان قدرت هاي بزرگ دارند که ميتواننـد نيـرو را بـه دوردست بفرستند و از نظر فيزيکي نيز در ناحيۀ جغرافيايي که مکان هندسي مجموعـۀ امنيتـي منطقه اي است ، واقع نشده اند (٥٧-٤٣ :١٩٩٧ ,Lake and Morgan).
Koolaee, Elaheh (2005), The New Great Game in Central Asia, Tehran: Institute for Political and International Studies [in Persian].