چکیده:
مسأله نفس یا روح در قرآن کریم و آتمن در اوپنیشادها از جمله آموزههای اساسی و زیربنایی برای شناخت انسان و معارف پیوندیافته با او هستند. شناخت صحیح و روشن از حقیقت "روح" یا "آتمن"، کلید فهم بسیاری از اصول و مبانی دینی در اسلام و هندوئیسم محسوب میشود. در این پژوهش با تتبع در موارد کاربرد واژه نفس و روح در آیات قرآن و پس از آن با ذکر بندهائی از اوپنیشادهای متقدم به بررسی و تجزیه و تحلیل واژه روح یا نفس انسان میپردازیم. نگاشته حاضر در تلاش است که با روش توصیفی- تطبیقی به بررسی آیاتی که در آنها واژه روح مرتبهای جاودان و غیرمادی از وجود معرفی میگردد که در پیکر انسان جریان یافته است و از آن با عنوان "روح نفخهای" یاد میکند و از سوی دیگر با بیان بندهایی از اوپانیشادهای کهن که آتمن را امری نامیرا در انسان میداند و آن را به "نفس ناطقه" تفسیر میکند بپردازد. بر آیند این فرآیند اقرار به اشتراک در امر استکمال نفس و جاودانگی روح انسان یا آتمن در هر دو آئین میباشد.
خلاصه ماشینی:
ز. مفهوم روح بالأخره اينکه در برخي از آيات قرآن ، نفس بـه معنـاي روح و مبـدأ حيـات اسـتعمال شده که تا حدودي منطبق با معناي اصطلاحي فلاسفه ميباشـد، ماننـد ﴿أخرجواأنفسکم اليوم تجزون عذاب الهون بماکنتم تقولون علي الله غيرالحق ﴾(انعام /٩٣)؛ ايـن آيـه دربـاره کسـاني است که به خدا دروغ بسته و ادعاي نبوت ميکنند و خداوند حال آنان را هنگامي که در سکرات مرگ گرفتار ميآيند خاطر نشان ميکند کـه فرشـتگان بـراي قـبض روح آن هـا دست قهر و قدرت برميآورند و ميگويند: جان از تن به در کنيـد امـروز کيفـر عـذاب و خواري بکشيد چون بر خدا سخن به ناحق ميگفتيد.
معناشناسي و تبيين واژه نفس يا روح در قرآن کريم و آتمن در اوپنيشادهاي کهن /٣١ آيه ديگر مربوط به صاحبان مال و فرزند است و خداوند به رسولش خطـاب مـيکنـد که : «اي رسول ما مبادا اولاد و اموال آن ها تو را به شگفتي وا دارد.
معناشناسي و تبيين واژه نفس يا روح در قرآن کريم و آتمن در اوپنيشادهاي کهن /٣٣ با توجه به آنچه در باب موارد مختلف اسـتعمال روح و نفـس گفتـه شـد، زمـاني کـه منظور از نفس ، حقيقت انسان باشد که بدن مادي ابزار فعل اوست و هنگـام مـرگ از آن قطع تعلق ميکند و به عالم ديگري سفر ميکند؛ در عرف ديني به آن روح گفته ميشود و کلمه روح و نفس معادل يکديگر واقع ميشوند(سبزواري، ١٤١٩: ١٤٤).