چکیده:
نه
عناصر چندمعنایی ازجمله پرکاربردترین شیوههای غیرمستقیم بیان در شعر نو است. این
عناصر در ادبیات سنتی بیشتر برای بیان درونمایههای عرفانی به کار میرفت. در دورهة
معاصر بنابر شرایط زمان و همزمان با تغییر در فن شعرء بیان آشکار و مستقیم مفاهیم و
آموزههای تعلیمی کنار گذاشته شد؛ این مفاهیم و آموزهها مباحث سیاسی,» اجتماعی»
انتقادی و... را در بر میگرفت؛ در مقابل از زبانی واقعیتگریز و مبهم برای بیان این
تعالیم استفاده شد. به همین سبب این آموزهها از روساخت شعر به پسزمینه رانده شد.
نماد اصلی ترین شگرد هنری شاعران نوپرداز برای بیان معناست. در این پژوهش, ابتدا
سخنی کوتاه دربارة ادبیات تعلیمی و جایگاه این نوع آدبی در ادبیات و شعر معاصر بیان
شده است؛ سپس با اشاره به نقش فنون آدبی و عناصر چندمعنایی بهویژه نماد در
ادبیات تعلیمی» دربارة جنبههای اخلاقی و تعلیمی شعر مهدی اخوان ثالث بحث
میشود. نگارندگان در این جستار میکوشند تا به این پرسش پاسخ گویند که نقش نماد
در بیان غیرمستقیم و پنهانی درونمایههای اخحلاقی و تعلیمی چیست و چه کارکردهایی
برای آن میتوان در نظر گرفت. بنابراین اشعار نیمایی اخوان از چهار مجموعه شعر از
این اوستا آخحر شاهنامه» زمستان» سه کناب انتخاب و بررسی شد. در پایان این نتیجه به
دست آمد که مفاهیم تعلیمی در شعر اخوان بیشتر جنبة سیاسی و اجتماعی دارد. اخوان
در بیان آموزههای اخلاقی مانند ظلمستیزی» جهلستیزی» وطن خواهی» اعتراض و انتقاد
به وضع موجود و... بیشتر از نماد بهره میبرد. درواقع مهمترین کارکردهای نماد در
این گونه اشعار عبارت است از: افزودن ابهام شعرء ایجاد بافت منسجم و عمیق»
اثرگذاری بر مخاطب» حرکت از تکمعنایی به سوی چندمعنایی
خلاصه ماشینی:
پژوهش هاي بي شماري دربارة اين نوع ادبي در آثار سنتي انجـام شـده اسـت ؛ ماننـد «رويکـرد اخلاقـي منظومـه هـاي بزمـي خواجـوي کرمـاني » (حـاتمي و ميراحمدي، ١٣٩٥)، «بررسي بوطيقاي شعر تعليمـي در اشـعار ناصرخسـرو» (نبـيلـو و دادخواه ، ١٣٩٥)، «کارکردهاي تعليمـي اسـطوره در مثنـوي مولـوي » (صـهبا و پريـزاد، ١٣٩٤)، «درآمدي انتقادي بر شيوه هاي بيان مفاهيم اخلاقـي در حکايـت هـاي تمثيلـي و جانوري » (طايفي و اکبري، ١٣٩٤)، «قصيدة مرآت الصـفاي خاقـاني از ديـدگاه تعليمـي » (يلمه ها و رجبي، ١٣٩٣) و ده ها پژوهش ديگر؛ اما به نقـش و جايگـاه تعلـيم در شـعر معاصر توجه چنداني نشده است .
٢ـ شعر معاصر و ادبيات تعليمي همان طور که در مقدمه بيان شد، آثاري جزو ادب تعليمي قرار ميگيرد که يا آموزه هـاي اخلاقي ، مذهبي ، حکمي ، تربيتي ، فلسفي را با زبان ادبـي بيـان کنـد و يـا دانشـي را بـه مخاطب ارائه دهد.
جدول ١: نمادهاي تعليمي شعر اخوان نام شعر نماد معناي نمادين انديشۀ تعليمي چاووشي چاووش راهبر و راهنما لزوم وجود راهبر درين همسايه ١ شب ـ تاريکي جهل مبارزه با ناداني زمستان سرما و زمستان استبداد مبارزه با ناداني سترون ابر سياه استبداد مبارزه با ستم سترون پير دروگر روشنگر لزوم وجود راهبر فرياد آتش آگاهي ـ آزادي پاسداري از هويت ملي پوستين پوستين سنت پاسداري از هويت ملي آخر شاهنامه چنگ ـ ديوان ايران ـ حاکمان وطن دوستي پند سرما ـ گرگ استبداد حفظ هوشياري و آگاهي آواز کرک کرک مخاطبان غنيمت شمردن دم آواز کرک گرانان انسان هاي دو رو دوري کردن از منافقان ناگــه غــروب کــدامين مـرد صـرعي ـ سـگ فقر مبارزه با فقر ستاره زرد سگ ها و گرگ ها سگ ـ گرگ انســـــان هـــــاي مبارزه براي آزادي دون همـــــت ـ انسان هاي آزاده آگاهي دادن به انسان ها در زمينه هاي سياسي ، اجتماعي و...