چکیده:
رعایت مرزهای اخلاق انسانی، یکی از برجستهترین خصوصیات شاعران بزرگ ادب فارسی است. خلق آثار ارزشمندی همچون شاهنامه در کنار ارزشهای ادبی آن که در اوج زیبایی است به دلیل رعایت اصول اخلاقی بیشترین تأثیر را در برانگیختن خصایل انسانی در مخاطبان خویش داشته است. یکی از مهمترین این خصایل، رازداری و کتمان سرّ است که در بسیاری از داستانهای شاهنامه از جمله داستانهای عاشقانه در دو گونة رازداری ممدوح و مذموم دیده میشود. فردوسی با حفظ تعهد به تعلیم اخلاق رازداری، به بیان ماجرای عشق، در گیرودارهای قومی، نژادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی در جامعة نیمه تاریخی و نیمه افسانهای داستانها پرداخته است. این آموزه گاه به شکل پند و نصیحت و گاه در عمل و عکسالعمل شخصیتها همراه با بسیاری از ظرایف و نکات، اوج و فرود مییابد. بررسی رازداری در داستانهای عاشقانة شاهنامه با توجه به ویژگیها و عناصر برجستهای مانند حماسه، عشق، پهلوانی، آیین سوگند و امثال آن اهمیت دارد. بررسی این داستانها برای اثبات عوامل تأثیرگذار در گسترش تعلیم رازداری و شناخت نقش عناصر اصلی داستان عاشقانه در رازداریهای ممدوح یا مذموم و همچنین بررسی تأثیر بنمایههای حماسی و عشق، در پایداری و یا ضعف رازداری اهمیت دارد.
خلاصه ماشینی:
رودابه خطاب به پرستندگان و کنيزان خود ميگويد «شما يک به يک رازدار منيد»(همان : ٦٦) پس بدانيـد و آگـاه باشـيد «کـه مـن عاشقم همچو بحر دمان »(همان : ٦٦) ولي کنيزان رودابه معتقدند ايـن سـخن رودابـه بـا عفت و حيا منافات دارد و کتمان و رازداري در عشق را مصلحت ميدانند: ترا خود به ديده درون شـرم نيسـت ؟ پــدر را بــه نــزد تــو آزرم نيســت ؟ (همان : ٦٦) ٥-٢- جام گيتي نما با راز داري ضديت دارد؟ جام گيتي نما: در باور ديني و تاريخي اغلب گويندگان متون ادب فارسي، رازداني و رازداري، ويژگي انسان هاي برتر است .
گزينش سرزمين هاي مانند توران ، سمنگان ، روم و کابلستان ، باعث شده اسـت تـا خواننده ، رفتارهاي طبيعي در سـرزمين خاصـي چـون ايـران را از شخصـيت هـا انتظـار نداشته باشد ولي آنچه روشن است ، کوشش اين زنان بـر کتمـان راز عشـق در داسـتان است که اغلب دايه يا پرستنده تنها محرم اسرار اين عشق اند.
عاشقانِ شاهنامه به هر شکل چه با توسل بـه نيرنـگ و دروغ (در داسـتان سـودابه و سياوش )، چه با استفاده از شيوة عياري (در داستان زال و رودابه ) سعي در مخفـي نگـه داشتن راز عشق خود دارند و شيوه هاي عياري حتي توسط ياريگران در ماجراي عشـق (بيژن و منيژه ) استفاده ميشود.