چکیده:
عبارت جهاد کبیر در آیه 52 سوره فرقان به کار رفته است. مقام معظم رهبری جهاد کبیر را راهبرد کنونی نظام جمهوری اسلامی ایران میدانند. نظر به اهمیت این موضوع و کاربرد عبارت جهاد کبیر در قرآن کریم، مسئله اصلی این مقاله تبیین چیستی مفهوم جهاد کبیر در قرآن کریم و بررسی نسبت آن با عدم اطاعت از کافران است. جهاد کبیر یکی از مصادیق جهاد است، لذا ویژگیهای اصلی مفهوم جهاد یعنی «همراه بودن امری با سختی» و «به کار بردن نهایت تلاش در جهت تحقق هدف»، در معنای جهاد کبیر وجود دارد. «پیروی نکردن از کافران» ویژگی اختصاصی جهاد کبیر است که از آیه 52 سوره فرقان استخراج میشود و تمایز بخش مفهوم جهاد کبیر از مفهوم جهاد به حساب میآید. بر اساس سیاق آیه و دو نظر تفسیری مشهور، جهاد کبیر یا دقیقا به معنای عدم اطاعت از کافران است و یا تبعیت نکردن از کافران از برجستهترین مصادیق آن به ¬شمار میآید. لذا نسبت جهاد کبیر با عدم اطاعت از کافران در حالت اول همپوشانی کامل و در صورت دوم مصداق برجسته آن خواهد بود. دشمن میخواهد جامعه اسلامی را به اطاعت از خود در عرصههای مختلف زندگی وادار نماید. جهاد کبیر تلاش همه¬جانبهای است که مسلمانان برای عدم اطاعت از کافران با هدف جلب رضایت الهی انجام میدهند.
خلاصه ماشینی:
واژگان کلیدی: آیه 52 سوره فرقان، جهاد کبیر، جهاد، عدم اطاعت از کافران مقدمه جهاد کبیر تعبیری است که تنها یک بار در قرآن کریم در آیه «فلا تطع الکافرین و جاهدهم به جهادا کبیرا»<FootNote No="51" Text="«بنابراین از کافران اطاعت مکن، و بهوسیله آن [قرآن] با آنان جهاد بزرگی بنما.
مؤمنان در شرایطی که دشمن از طریق جنگ نظامی درصدد آسیب رساندن به جامعه اسلامی است، با نهایت وسع و طاقت خود به مبارزه با جریان کفر میپردازند و در این راه، از بذل جان خود دریغ نمیکنند و بر سختی پیکار با دشمن و آسیبها و مصدومیتهای حاصل از جنگ، صبورانه پایمردی میکنند و آنچه که در راه خدا از مصائب میبینند، مایه سستی و ضعف عزم و اراده آنها در جهاد و تلاش در جهت پیشبرد اهداف جامعه اسلامی نمیشود.
ایشان اصل جهاد را بذل نهایت تلاش در جهت دفاع در مقابل دشمن میداند و در این آیه که انجام جهاد بهوسیله قرآن کریم خواسته شده است، جهاد را به معنای تلاوت قرآن، بیان حقایق و معارف آن و اتمام حجت کردن تفسیر میکند.
بر اساس این نگاه تفسیری که مرجع ضمیر «به» را قرآن کریم میداند، عدم اطاعت از کافران مصداق برجسته جهاد کبیر است.
به این معنا که جهاد کبیر نیاز به تلاش فراگیر در عرصههای مختلف مقابله با دشمن دارد که یکی از مهمترین آن عرصهها، عدم اطاعت از کافران است و تعالیم قرآن کریم همواره از پذیرش سلطه ظالم انذار میدهد و مانع آن میشود.
نتیجهگیری «جهاد کبیر» با توجه به سیاق آیات، به معنای به کارگیری نهایت تلاش در جهت مقابله با فشارها و اقدامات کافران است که در عرصههای مختلف برای به اطاعت واداشتن جامعه اسلامی انجام میگیرد.