چکیده:
در مقاله حاضر نقش فضایل معرفتی در شکلگیری هویت فکری و تاثیر آن در بهبود رفتارهای حقیقتجوییمان بررسی شده است. معرفتشناسی فضیلت به دلیل عامل محور بودن و تمرکزش بر منش شناختی فاعل، از معرفتشناسی تحلیلی باورمحورانه متمایز میشود و فضایل معرفتی را عامل سازنده هویت فاعل معرفتی و شرط رسیدن به حقیقت میداند. این مقاله از بین دو رویکرد اعتمادگرایی و مسئولیتگرایی فضیلت، بر رویکرد دوم متمرکز شده و با بهرهگیری از فضایل نهگانه معرفتی - که جیسون بئر مطرح کرده است - نشان میدهد چگونه انسانی با بهکارگیری این فضایل و اجتناب از رذایل متناظر، به لحاظ معرفتی خوب و اندیشمند میشود و از این طریق، حقیقت را در حوزههای مختلف معرفتی کسب میکند. پس از توضیح این فضایل و نقش آن در دو حوزه مذکور براساس معرفتشناسی فضیلت، اهمیت این رابطه در دیدگاه ملاصدرا، بهمنزله نمونهای از فلسفه اسلامی بررسی میشود و درنهایت پیشنهاد میشود به دلیل اهمیت فضایل معرفتی در بهبود رفتارهای حقیقتجویی، آموزشدهی و پرورشدهی این نوع فضایل میباید بخشی از محتوای درسی گفتاری و نوشتاری دانشگاهها و مدارس باشد و اندیشهورزی انتقادی صحیح در وجود افراد جامعه، نهادینه و تقویت شود.
خلاصه ماشینی:
چنین شخصی منصف، مؤدّب، نیکخواه، مهربان و سخاوتمند است؛ اما شخصِ ویژه و ممتاز نهتنها از ذخیرۀ اوصافِ منشیِ اخلاقیاش استفاده میکند، یک بُعد عقلی یا معرفتی را نیز داراست: شخصِ کاملاً فضیلتمند کسی است که دربارۀ اهدافی ازقبیل صدق، معرفت، بیّنه، عقلانیت و فهم نیز عمیقاً نگران است و توجهاش همواره معطوف به آنهاست و به دلیل این نگرانی و دغدغۀ بنیادین، خصلتهای دیگری همچون کنجکاوی، توجه، دقت و جامعنگری در تحقیق، انصاف و بیغرضی، روشنذهنی، صبر، صداقت، شجاعت، دقیقبینی و تواضع عقلی در او پدید خواهند آمد (Ibid).
با فرض اینکه این مقاله در پی آن است تا کارکرد فضایل معرفتی در شکلدهی هویت عقلی و تأثیر استفادۀ مسئولانه از این فضایل در فرآیند علمآموزی و حقیقتجویی را نمایان کند، تمرکز بر روی مسئولیتگرایی فضیلت – و فضایل منشی - مناسبتر خواهد بود؛ زیرا نقش این دسته از فضایل عقلی برجستهتر است و برای آنکه فرآیند آموزش بهدرستی صورت گیرد، میباید فراهم بیاید و به کار گرفته شوند؛ البته نه اینکه فضایل قوهای به هنگام آموزش، معرفتاندوزی و یا جستجوگری اطلاعات و حقایق، مناسب نیستند، بلکه در این راستا نقش مهم قوایی ازقبیل حافظه و باصره مبرهن است و بیتردید تواناییهای ادراکی و قوت قوا در کنار خصائل رفتاریِ مورد اعتقاد مسئولیتگرایان از بایستههای معرفتیِ حاکم بر فرآیند حقیقتاندوزی به شمار میآید.
در جامعهای که افراد آن در فرآیندهای معرفتی، فضایل عقلی خود را به کار میگیرند و باورهایشان را براساس آنها سامان میدهند، جامعه و روابط اجتماعی نیز فضیلتمند خواهند شد؛ زیرا اقتضای وجود چنین فضایلی آن است که افراد با همنوعان خود در تعامل باشند و در این تعاملات فضیلت را حاکم کنند.