چکیده:
اوحدالدین انوری شاعر قصیدهسرای مشهوری است که شهرتش را بیشتر از قصاید مدحی کسب کردهاست اما در قالب قطعه به مضامین دیگری نیز پرداخته که موعظه و اندرز و حکمت یکی از آنهاست. برخی از موعظهها در شکل هجو، سؤالی و حکمت کوتاه بیان شده و اغلب آنها هیأت خاصّی ندارد. مخاطب اندرزهای او نیز غالباً عموم هستند مگر اینکه به شکل هجو باشد و به شخص بخصوصی خطاب شده باشد که آن هم اندک است. بر اساس مضمون و محتوا میتوان اندرز و موعظههای او را این گونه تقسیم کرد: الف) مواعظ اخلاقی (در امر به انجام دادن فضایل و رعایت کردن آنها) ب) مواعظ اخلاقی (در نهی و ترک رذایل) ج) مواعظ اجتماعی د) روزگار، فلک و دنیا در مواعظ انوری هـ ) مواعظ مرتبط با دین و خدا. در این نوشتار که به شیوۀ تحلیلی و توصیفی و روش کتابخانهای و با ارائۀ نمودار انجام شده، به بررسی و تحلیل موعظه و اندرزهای شعری انوری، مخاطب، نحوۀ بیان و مضمون آنها پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
٤- بررسي موعظه هاي انوري ٤- ١- شکل (هيأت يا قالب ) مواعظ : از ميان شکل هاي مذکور در طرح پند و وعظ ، بيشتر موعظه هاي انـوري کـه در قطعـات شعري وي نمودار شده ، به شکل امر و نهي است و تعدادي نيز بـه صـورت حکمـت و حکايت فشرده ، هجو، مطايبه و سؤالي ديده ميشود.
بخش بسيار زيـادي از مـواعظ انـوري در خطـاب بـه شـخص خاصّي ايراد نشده و ميتوان گفت در اين تعداد از وعظ هـا نگـاه او بـه عامّـۀ مـردم يـا به طور کلي به نوع انسان يا بشر يا هر خواننده اي است ، مانند ايـن قطعـه کـه در آن بـه قناعت توصيه ميکند و آن را کيميايي بينظير ميداند: کيميـــايي تـــو را کـــنم تعلـــيم کـه در اکسـير و در صـناعت نيسـت رو قناعــت گــزين کــه در عــالم کيميـــايي بـــه از قناعـــت نيســـت (همان : ٥٧٠).
در بخشي از قطعات ، نفس خود را خطاب قرار داده و آن را موعظه و نصيحت کـرده است ؛ مانند اين قطعه که در آن نفس خود را از کديه و طمع و حرص بر حذر مـيدارد و ميگويد: انوري شعر و حرص دانـي چيسـت ؟ ايــن يکــي طفــل و وان دگــر دايــه پايـــۀ حـــرص کديـــه و طمعنـــد تـــا نگـــردي بگـــرد آن پايـــه (همان : ٧٢٤).
همان طور که از نمـودار آشـکار اسـت ، فضيلت و ستايش قناعت بيشتر مورد توجه اين شاعر بوده است : )به تصویرصفحه مراجعه شود) ٤-٣-٢- مواعظ اخلاقي (در نهي و ترک رذايل ) در مقابل آن دسته از مواعظ که سفارش به رفتارهاي شايسته ميکند، مـواعظي اسـت کـه از رفتارهـاي ناشايسـت پرهيـز مـيدهـد.