چکیده:
محوطه باستانی شهریری در مشکین شهر اردبیل یکی از شاخصترین محوطههای شمالغرب ایران است. این محوطه طی سه فصل کاوش باستانشناختی در سالهای 1382،83،84 مورد مطالعه قرار گرفت. استقرار جوامعی با شیوه معیشتی نیمه کوچنشینی در این محوطه از دوره مفرغ متاخر و آهن قدیم با ساخت معبدی اولیه شروع شده و در عصر آهن میانی با ساخت قلعه استحکاماتی و گورستانی وسیع در کنار معبدی با بیش از 500 سنگ افراشت انسان ریخت به اوج رونق رسیده است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که چه متغیرهای محیطی، جغرافیایی و فرهنگی- اجتماعی در فاز شکلگیری و توسعه محوطه شهریری در مکانگزینی و گسترس محوطه واجد اهمیت بوده است. پژوهش حاضر با استناد به بررسی و کاوشهای باستانشناختی محوطه بوده و تحلیل و استدلال آن بر پایه مبانی نظری باستانشناسی پهندشت است که برای بررسی مقوله مکان از نظریه بومشناختی کنت وات استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که فراهم بودن پنج شاخصه ماده، انرژی، فضا، زمان و تنوع ملزومات استقرار در این محوطه در عصر مفرغ متاخر را فراهم آورده و در عصر آهن میانی نزدیکی به راههای ارتباطی و انباشت ثروت در کنار عوامل پیش گفته باعث رونق و اوج محوطه گردیده است.
خلاصه ماشینی:
از جمله دشت های میان کوهی مهم شرق شمال غرب ایران دشت ارجق بوده که سابقه استقرار آن به دوره مس و سنگی برمیگردد (هژبری نوبری و پورفرج ، ١٣٨٥)، اما می توان عنوان کرد تا چند دهه اخیر این مناطق کمتر مورد توجه پژوهشگران باستان شناسی قرار گرفته و اعم مطالعات و گاه نگاری صورت گرفته در این دوره محدود به مناطق دو سوی دریاچه ارومیه بوده که نتایج آن ها به کل منطقه شمال غرب ایران تعمیم داده شده که این وضعیت به ویژه در مطالعات عصر آهن مشهود است .
در این میان محوطه شهریری به واسطه وجود عمده شاخصه های فرهنگی و گاه منحصربه فرد مانند قلعه استحکاماتی که با بهره گیری از موانع طبیعی موقعیت مناسب دفاعی یافته است ، گورستان پراکنده در اطراف محوطه و معبدی روباز با معماری قابل توجه و متشکل از راهرو و فضاهای آیینی به همراه سنگ افراشت های انسان ریخت از جمله مهم ترین محوطه های عصر آهن منطقه است که در نیمه شمالی استان اردبیل قرار دارد.
(رجوع شود به تصویر صفحه) نقشه ١ موقعیت محوطه باستانی شهریری در استان اردبیل ٤- بررسی داده های باستان شناسی نمایان گر شروع فاز شکل گیری در عصر مفرغ متأخر محوطه شهریری مهم ترین عوامل مکان گزینی محوطه شهریری در فاز شکل گیری به واسطه متغیرهای جغرافیایی و زیست محیطی و مطابق با نیازهای شیوه معیشت ساکنان اولیه این محوطه بوده است .
Vida, The Study Of Iron Age Megalithic Graves Architecture Structure Case Study: Shaharyri Site In Ardebil Province, The Thesis 19 Presented For Degree Of Master Archaeology, Supervisior: Dr, Alireza hejebri Nobari.