چکیده:
تصویرسازی و تصویرگونگی که پیامدِ ارتباطِ انگیختۀ بین دال و مدلول در سطح نشانه است، مختص های ادبی و زیبایی شناختی است که کاربرد گستردة آن در اشعار شیخ ازل حافظ شیرازی توجه بسیاری از پژوهشگران را به سوی خود جلب نموده است. در این راستا، هدفِ پژوهشِ حاضر، بررسی گونه های مختلف روابط انگیخته و فراوانی آنها در چهارچوب پیوستار نمادپردازی آوایی پیشنهادی هینتون و همکاران (Hinton et al. 1994) در مجموعۀ اشعار حافظ است. به این منظور، پس از گردآوری بیت ها یا مصرعهایی که در برگیرندة یکی از روابط انگیخته بودند، انواع نمادپردازی آوایی مشتمل بر گونه های عینی، تقلیدی، ترکیبی و قراردادی، به همراه میزان فراوانی آنها در پیکرۀ پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش با در نظر گرفتن گونه های مختلفِ روابط انگیخته، از بیشترین تا کمترین سطح شفافیت در پیکره مورد بررسی، بیانگر اهمیتِ این ارتباط در سطح نشانه های شعری بوده که منجر به جذابیّت و ماندگاری این اشعار نیز شده است. بررسی کمّی این نشانه ها نیز نشان داد که بین میزان انگیختگی و فراوانی آنها نسبت و ارتباط مستقیمی وجود دارد؛ به این معنا که بر روی محور تصویرگونگی هر چه به سمت شفافیّت بیشتر پیشرویم بر تعداد و فراوانی نشانه ها افزوده شده و هرچه از سطح شفافیّت کاسته شود، تعداد و فراوانی دادهها کمتر میشود.
خلاصه ماشینی:
به بیان دیگر، برخی صورت هـا یـا واژه هـا از شـفافیت یـا انگیختگـی کمتـر یـا بیشـتری نسـبت بـه برخـی دیگـر برخـوردار هسـتند، ماننـد واژه هـای تصویرگونۀ «شرشر»، «واق واق » و «هر و کر» که در مقایسـه بـا معـادل هـای واژگـانی خـود یعنی «آبشار»، «پارس کردن » و «خندیدن » به دلیل داشتن شباهت بین ویژگی های آوایـی در زبان (دال ) و مصداق خود در جهان برون زبانی (مدلول ) انگیخته تر یا تصویرگونه تر هسـتند.
٤. نمادپردازی قراردادی در این نوع نمادپردازی که نسبت به موارد قبل از کمترین میزان انگیختگی برخوردار است ، همنشینی عناصر در سطح دال با مدلول از نوعی ارتباط برخوردار اسـت و بـه ایـن لحـاظ از کمترین میزان شفافیت و تصویرگونگی در زبان برخوردار بـوده و بنـابراین بـر روی محـور انگیختگی به سوی نمادینگی بیشتر گرایش دارد.
فراوانی کاربرد این دسته از نشانه هـا در سطح اشعار مورد مطالعه بیان گر اهمیت این رابطه در درک معنا بـوده و نشـان مـی دهـد کـه شـاعر عـلاوه بـر انتقـال معنـا از طریـق مفهـوم واژه ، از رابطـۀ بـین صـورت واژه و ویژگی های آوایی آن نیز بهره گرفته است .
در ایـن طبقـه بنـدی کـه جنبـۀ پیوستاری داشته و بر روی آن نشانه ها به نسبت میزان انگیختگی یا رابطۀ بین دال (سـطح صورت ، ویژگی های صوتی ) و مدلول (سطح معنا) از نهایت شفافیت بالا تا سطح پـایین شفافیت در هر دسته یا طبقه قرار می گیرند.