چکیده:
هدف از این تحقیق آشنایی با انسان کامل و شناخت ویژگیهای او از نظر نظامی گنجوی است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. دادههای تحقیق با استفاده از روش مطالعه کتابخانهای و اطّلاعات از طریق فیشبرداری گردآوری شده است. اطّلاعات و دادهها بر اساس کیفی تجزیه و تحلیل شدهاست. نتایج نشان داد که از دیدگاه نظامی اوج کمال معنوی و بالاترین مرتبه انسانی به پیامبر اختصـاص دارد و کاملترین مرتبه پیامبری هـم اختصـاص بـه پیـامبر اکـرم (ص) دارد کـه خـاتم انبیاست. پس از توضیحاتی راجع به انسان کامل از دیدگاه قرآن و روایات، عرفان اسلامی و در مکتبهای غربی و شرقی، انسان کامل و ویژگیهای او از دیدگاه نظامی گنجوی، بررسی شد. جمع بندی تحقیق این بود که در اشعار نظامی با سه رویکرد درباره انسان مواجهیم. انسان در معنای نخستین بشر، نوع انسان و انسان کامل؛ دیدگاه شاعر این است که انسان باید برای قدم نهادن در طریق سیر و سلوک، باید به خودشناسی برسد. خودشناسی راه رسیدن به کمال و مقدمة خداشناسی است و یکی از راههای شـناخت خداسـت. کسی که خود را بشناسد می داند که کوشش در راه تعالی روح، وظیفه هر سالک است؛ زیرا روح آدمی در مرحله کمال دوباره به دریای هستی الهی می پیوندد و حیات ابدی می یابد؛ بنابراین پیشنهاد میشود مبحث انسان کامل در اشعار دیگر شاعران نیز بررسی شود؛ زیرا انسان کامل مثل اعلای الهی و کلید معرفت او است.
خلاصه ماشینی:
هندوان معتقدند که انسان برای رسیدن به کمال خلق شده است و در همین زندگی دنیا باید به کمال برسد و اگر موفق نشود بارها و بارها دوباره زاده خواهد شد تا کامل شود و حیات و آیندة هر موجود و طبقه ای که در آن به دنیا میآید طبق با کردار و گفتار و پندارش در زندگیهای پیشین او تعیین میشود، بر اساس این فلسفه انسان پاک به دنیا نمی آید بلکه با نتیجه اعمال زندگیهای پیشین که به اختیار خود انجام داده است متولد میشود این قانون عمل و عکس العمل را قانون «کارما» میخوانند: «کامل کردن خود مستلزم زدودن این کارما است چرا که این کارما سبب زایش مجدد فرد میشود و انسان باید «آتمان » را که همان نفس حقیقی است از میان لایه های تیره و تار کارما درآورد و آن را آشکار سازد.
نظامی با توجه به آیۀ «و لقد کرمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم مـن الطـیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تـفضیلا: ما آدمیزادگان را گرامی داشـتیم و آنـها را در خشکی و دریا، (بر مرکب های راهـوار) حـمل کردیم و از انواع روزیهای پاکیزه به آنان روزی دادیم و آن ها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده ایم ، برتری بخشیدیم » (الإسراء/٧٠)، شاعر معتقد است خداوند انسان را از کرامت سـرشته ، آنجا که در منظومۀ لیلی و مجنون میگوید: این شخص نـه آدمــی، فـرشتـه است کــایـزد ز کــرامتـش ســرشتـه است (نظامی، ١٣٧٩: ١٦٤) اما نوع سوم و اصلی که موضوع این پژوهش نیز میباشد، انسان کامل است .